Τετάρτη 31 Μαΐου 2023

ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ : Μέρος Γ': Κοινωνικές Σχέσεις- Οι μαζάνθρωποι που ψεύδονται και πιστεύουν στα ψέματα που οι ίδιοι λέγουν

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΙΤΗΣ (1923 - 1984): Σύνθεση, 1975

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι, όταν τα άτομα συγκεντρώνονται σε πολυάριθμη ομάδα, αποκτούν ειδικά χαρακτηριστικά που δεν τα εμφανίζουν σαν μονάδες ξεκομμένες από το σύνολο. Οι επιστήμονες της Πολιτικής Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας ξέρουν πως υπάρχουν πολλών ειδών πλήθη: Οι ομοιογενείς όχλοι, είναι πιο οργανωμένοι όχλοι, όπως οι κοινωνικές τάξεις, οι θρησκευτικές ομάδες, τα συνειδητά μέλη ενός κόμματος κ.λπ. και οι ετερογενείς όχλοι, οι ανώνυμοι, οι αγοραίοι, όπως οι φίλαθλοι, οι θεατές, οι ακροατές, είναι όχλοι που συρρέουν για ν’ ακούσουν το πολιτικό ίνδαλμά τους ή τον τραγουδιστή της αρέσκειάς τους. Αυτοί οι τελευταίοι, οι ετερογενείς όχλοι, αποτελούνται από οποιαδήποτε άτομα, με οποιοδήποτε επάγγελμα ή διανοητικότητα και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, θα αναφερθούμε πιο συγκεκριμένα. Τούτο, γιατί ο ανομοιογενής πληθυσμός είναι το ΘΎΜΑ και ο ΘΎΤΗΣ, ο κύριος και ο δούλος, από τον οποίο βασικά εξαρτάται η επιβίωση ή μη του ανθρώπινου είδους, η ειρήνη ή ο πόλεμος. Είναι το πλήθος εκείνοι το οποίο ο Φρόυντ στην εργασία του «Ομαδική Ψυχολογία και Ανάλυση του Εγώ», «καθοδηγείται από αρχηγούς», είναι πρωτόγονο στην οργάνωσή του, όχι μακροχρόνιας υπόστασης, με μεγάλη οικονομική, κοινωνική και παιδαγωγική ανομοιογένεια, αλλά ανήκει στο ίδιο Έθνος, όχι κατ’ ανάγκη στην ίδια φυλήΣυνεχίζοντας με τον Θάνο Λίποβατς διαπιστώνουμε οτι:

[...] Η μάζα, αποτελεί μια ορισμένη μορφή σχηματισμού κοινωνικών σχέσεων. Όπως διαφαίνεται από αυτά που είπαμε, υπάρχουν δίπλα της και άλλες μορφές με τις οποίες είτε συνδυάζεται είτε έρχεται σε σύγκρουση. Πριν απ’ όλα η μάζα έχει μιαν αμφίρροπη σχέση με την οικογένεια: από τη μια φαίνεται η μάζα να ευνοεί τη συνύπαρξη με το οικογενειακό μοντέλο.
Αλλά από την άλλη υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσά τους: η οικογένεια προωθεί τη δημιουργία ατομικής προσωπικότητας, αναγκάζοντας το άτομο (παρ’ όλες τις ελλείψεις της: έτσι είναι καλύτερα, γιατί δεν διατρέχει τον κίνδυνο να ιδεοποιηθεί) να λάβει θέση απέναντι στη δική του επιθυμία και ταυτότητα, ανταγωνιζόμενο την απαίτηση και την επιθυμία των γονέων του. Ωστόσο αυτά τα θετικά στοιχεία της οικογένειας ισχύουν μόνο στο βαθμό που αφορούν την ανατροφή των παιδιών μέχρις ότου ενηλικιωθούν.
Γιατί από εκεί και έπειτα αρχίζει μια άλλη διαδικασία, όπου οι γονείς εξακολουθούν να θεωρούν τα ενηλικιωμένα παιδιά τους «παιδιά» και αυτά πάλι δέχονται κάθε είδους εξαρτήσεις χάριν των γονέων και της οικογένειας. Η οικογένεια δρα έτσι ανασταλτικά στην ανάπτυξη της ατομικότητας και της υπευθυνότητας των μελών της και έχει την ίδια αρνητική επίδραση όπως και η μάζα.

[...] «Ιδανική» μορφή «αρμονικής» κοινωνικής σχέσης («αταξική κοινωνία» κ.τ.λ.) δεν υπάρχει· (συν)υπάρχουν διάφορες μορφές που έχουν όλες ελλείψεις, αλλά ανάλογα με τις περιστάσεις είναι αναπόφευκτες και χρήσιμες. Παρ’ όλ’ αυτά μπορεί να ελπίζει κανείς ότι η μάζα κάποτε θα πάψει να υπάρχει μέσα σ’ ένα δημοκρατικό σύνολο, και τα άτομα θα έχουν ισχυρά εσωτερικά ερείσματα που θα τα συγκρατούν ενάντια σε κάθε είδους υστερική ταύτιση με έναν αρχηγό.
Ωστόσο στην καθομιλούμενη γλώσσα, η «μάζα» έχει άλλη σημασία: Σημαίνει «σωρός», δηλαδή σύνολο ατομικοποιημένων ανθρώπων, «άσχετων» και αδιάφορων αναμεταξύ τους. Αυτή η «μάζα» θεωρείται προϊόν της καπιταλιστικής και γραφειοκρατικής/ κρατικοσοσιαλιστικής κοινωνίας. Αλλά μια τέτοια κατάσταση δεν είναι απόλυτη· υπάρχει μερικώς ή περιθωριακά. Πέρα από τον σωρό, τη μάζα και την οικογένεια υπάρχουν ακόμα σ’ ένα μακρο-επίπεδο οι κοινωνικοί, πολιτικοί και πολιτιστικοί θεσμοί και οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί· αυτές οι δυο μορφές δεν ταυτίζονται μεταξύ τους.
Η λέξη ατομικοποιημένων είναι λάθος, γιατί άτομον ορίζεται ο ολόκληρος, ο ακέραιος, αυτός που δεν τέμνεται, ενώ στην μάζα αυτοί που την αποτελούν δεν είναι άτομα αλλά όντα τμητά.  
Οι θεσμοί και οι μηχανισμοί συνδυάζονται με τη μάζα π.χ. στα πλαίσια κάθε γραφειοκρατικής οργάνωσης οι άνθρωποι πάντα βρίσκουν, έστω και στοιχειωδώς, συμπληρωματικούς τύπους σχέσεων, ώστε να αντισταθμίσουν τον απρόσωπο χαρακτήρα της γραφειοκρατίας και της τεχνοκρατίας.
Η γραφειοκρατική και η καπιταλιστική κοινωνία έχει μια διαλεκτική σχέση με την υστερία της μάζας: Παράγει τη δυσφορία των ατόμων και την τάση για απομόνωση, έτσι ώστε αυτά πάντα έχουν νοσταλγία για μια "κοινότητα" και έναν "αρχηγό", το ποδόσφαιρο και η τηλεόραση οδηγούν στη δημιουργία τέτοιων κοινοτήτων, δημιουργούν έναν «λόγο» που «ενδιαφέρει» τα άτομα.
Το μοντέλο του ολοκληρωτισμού είναι κάτι το ξεχωριστό από όλα τα άλλα και η φύση του συνίσταται στη διαστροφή της μάζας, των θεσμών και των μηχανισμών συγχρόνως (δεν είναι ούτε δικτατορία ούτε αυταρχικό κράτος μόνο). Όπως το λέει η λέξη, υπάρχει μια σύγκλιση των τριών μορφών σ’ ένα «όλον», στα πλαίσια του οποίου τα άτομα ελέγχονται απόλυτα από έναν γραφειοκρατικό, τρομοκρατικό οργανισμό, που έχει γίνει «θεσμός» πέραν των παραδοσιακών θεσμών, διπλασιάζοντάς τους, και ο οποίος έχοντας το μονοπώλιο της εξουσίας και της ιδεολογίας, προσπαθεί να ελέγξει όχι μόνο τις πράξεις αλλά και τις σκέψεις και την ομιλία των ανθρώπων.
Αυτό το σύστημα έχει μια ορισμένη ισομορφία με την ψύχωση και την παράνοια. Κυριαρχεί η γενική δυσπιστία και η καχυποψία καθώς και το ψέμα. Οι άνθρωποι όχι μόνο ψεύδονται αλλά, πολύ χειρότερο, καταλήγουν να πιστεύουν στα ψέματα που οι ίδιοι λέγουν. Εδώ διαφαίνεται ένα πράγμα: Η παράσταση του «όλου» και του «τέλειου» είναι μια οπισθοδρομική φαντασίωση· έτσι στο κοινωνικό (και το πολιτικό) επίπεδο, μόνο:
-  ο χωρισμός των διαφόρων «κέντρων εξουσίας» μπορεί ν’ αποτελέσει μια αναγκαία προϋπόθεση της ελευθερίας των ατόμων και της δημοκρατίας.

Συνεχίζεται....ΑΒ, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

Οι αναρτήσεις της ενότητας  ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ συνοδεύεται από φωτογραφίες των έργων του εικαστικού Γιάννη Γαΐτη
Πληροφορίες έχουν ληφθεί από το βιβλίο «Η ψυχοπαθολογία του πολιτικού» του Θάνου Λίποβατς

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου