"ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ SΥΓΝΩΜΗ!".

Την φωτογραφία τράβηξα μποτιλιαρισμενη στην οδό Κατεχακη.

 

Το ψιλοβροχο έπεφτε.  Το χαρτόνι που κρατούσε ο ταλαιπωρημενος Παναγιώτης μια προσπάθεια για έκκληση στο συναίσθημα μας.

"ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΝΕΦΡΟΠΑΘΗΣ

ΑΝΕΡΓΟΣ - ΑΣΤΕΓΟΣ

ΕΤΩΝ 64

SΥΓΝΏΜΗ" 

Δεν με συγκίνησε το ΑΝΕΡΓΟΣ ούτε το ΑΣΤΕΓΟΣ ούτε καν το ΝΕΦΡΟΠΑΘΗΣ. 

Το SΥΓΝΩΜΗ  με τάραξε. 

 Ένα συγνώμη ανορθόγραφο με ένα σίγμα γραμμένο στα αγγλικά που με χτύπησε στην καρδιά.

Δεν είναι ο Παναγιώτης που πρέπει να το πει

Είναι ΕΓΩ, Εμείς, η Κοινωνία  το Κράτος. Γίναμε αναλγητοι, σκληροί, εγωιστές, κανίβαλοι. Και τρώμε όταν μπορούμε τους άλλους στις εκλογές που έρχονται. Όχι για το κοινό καλό αλλά μάλλον για την εξουσία κλπ

Και ΕΓΏ που δεν ζητώ εύκολα ΣΥΓΝΏΜΗ καθώς προσπαθώ να διορθώνω τα λάθη μου με πράξεις, επειδή δεν μπορώ να βοηθήσω εσενα και όσους σαν εσένα:

"ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ SΥΓΝΩΜΗ!"

Ευγενία Αρβανίτη-Πρεβεζάνου 

Personally Creator 

ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ: Μέρος Ε': Στρατηγικές προπαγάνδας και συλλογικής υποβολής-Ο μύθος του Hitler

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΙΤΗΣ: Ανθρώπινο τοπίο

Σύμφωνα με τους μηχανισμούς του ασυνείδητου, η σκέψη μέσα στη μάζα χαρακτηρίζεται από την αδιαφορία στις αντιφάσεις, την εντατικότητα της ιδέας, την επανάληψή της.

1.     Η μάζα είναι ικανή να ΣΥΜΒΙΒΑΖΕΙ ΤΑ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΑ, εδώ εξηγείται το φαινόμενο για το οποίο πολλοί συχνά απορούν, για το πώς δηλαδή μέλη κομμάτων που «βλέπουν» τις αντιφάσεις στη δράση του κόμματος τους, τις «δικαιολογούν» ωστόσο πάντα. Αλλά και στο καθαρά προγραμματικό επίπεδο είναι σε θέση να δεχθούν πνευματικά «τερατουργήματα», π.χ. να είναι συγχρόνως σοσιαλιστές και σοβινιστές, να κηρύσσουν την αδελφοσύνη και το μίσος, να είναι χριστιανοί (ορθόδοξοι) και Έλληνες (παγανιστές) κλπ Οι οπαδοί είναι πάντα προετοιμασμένοι να δέχονται, από τη μια μέρα στην άλλη, όλες τις ξαφνικές, τακτικές, αλλαγές πολιτικής της ηγεσίας (βλέπε τη σύγχυση που προκάλεσε το 1939 το σύμφωνο Χίτλερ-Στάλιν σε μια μειοψηφία κομμουνιστών).

2.     Η ΕΝΤΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ σημαίνει την ασυνείδητη επιλογή μιας ιδέας που θα παίζει τον αποφασιστικό ρόλο, όταν την εκφράσει με λαμπρό και ενδιαφέροντα τρόπο ο «οδηγός»· τότε αναζωογονεί ασυνείδητα την ένταση παιδικών αναμνήσεων στους οπαδούς. Εδώ ο οδηγός δεν αποδεικνύει αλλά δείχνει και επικαλείται, πράγμα που τον κάνει να είναι πάντα «ενδιαφέρων». Έτσι όμως πέφτει στην υπερβολή, στο θέαμα, στην καρικατούρα· πρόκειται για δρώσες εικόνες (που υποκαθιστούν ιδέες και πρόσωπα), τα πράγματα παρουσιάζονται ως ένα μπλοκ, χωρίς διαμεσολαβήσεις, χωρίς τη γένεσή τους…

3.     Ο τρίτος σημαντικός μηχανισμός είναι η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ. Με αυτό τον τρόπο μια έννοια, επαναλαμβανόμενη, μεταβάλλεται σε εικόνα/μύθο, η διάσταση του χρόνου, της ιστορίας που ενέχει κάθε έννοια χάνεται και, μέσα από την επανάληψη, μεταβάλλεται σε «εικόνα» που είναι ομοούσια με τα «αιώνια» πράγματα». Η έννοια του έθνους λόγου χάρη ή του προλεταριάτου παύει να έχει συγκεκριμένη και ιστορική σημασία (παρ’ όλη την αφηρημένη δομή της έννοιας) και γίνεται απόλυτη, μεταφυσική εικόνα, μύθος, που φαινομενικά, ως εικόνα ή σύμβολο, έχει «συγκεκριμένο» περιεχόμενο.

Αλλά υπάρχουν «καλές» και «κακές» αφαιρέσεις και συγκεκριμενοποιήσεις: Κάθε μυθολογία και συμβολισμός που εξυπηρετούν ένα σκοπό εξουσίας είναι μια κακή συγκεκριμενοποίηση. Αντί να δοθούν εξηγήσεις, διαδίδονται συμπυκνώσεις (το αντίστροφο της εξήγησης), φόρμουλες, συνθήματα, παρόλες. Πρόκειται για μια ΔΙΑΣΤΡΟΦΗ της αισθητικής της τέχνης, γιατί όλα τα μέσα της προπαγάνδας καταχρώνται τους μηχανισμούς του ασυνειδήτου αλλά και της τέχνης.

Όμως η τελευταία έχει μόνο τότε λόγο ύπαρξης, όταν είναι ένα ελεύθερο παιχνίδι, και μόνο τότε μπορεί να μεταδώσει και κάτι το αληθινό, διαφορετικά αναπαράγει αυταπάτες. Συνοψίζοντας μπορεί να πει κανείς ότι ορισμένες στοιχειώδεις προτάσεις που επαναλαμβάνονται συνέχεια επιδρούν σε ασυνείδητα κίνητρα (επιθυμίες, επιθετικότητα, άγχη) και θέτουν σε εφαρμογή αυτόματα ορισμένες πράξεις.

Οι εικόνες εμφανίζονται διπλά: Ως εικονογράφηση και προπαγάνδα μέσω οπτικών ή μέσω ακουστικών μέσων (μουσικής) αλλά πριν απ’ όλα ως λέξεις. Οι εικόνες και οι ήχοι έχουν πάντα μια πιο άμεση πρόσβαση στο ασυνείδητο, αλλά μόνον η συνύπαρξη με τις λέξεις τούς δίνει οργανωτική σταθερότητα και συνεκτικότητα…

Η δύναμη υποβολής των λέξεων και των ονομάτων είναι έτσι πολύ μεγάλη, συγχρόνως το νόημά τους παραμένει συγκεχυμένο· εδώ έγκειται η κακή συγκεκριμενοποίηση.

Γιατί η συνειρμική σύνδεση παρόντος-παρελθόντος, ιδεών και αισθημάτων, Εθνικισμού και Σοσιαλισμού, Ναζισμού και Κομουνισμού, Καπιταλισμού και Χριστιανισμού κλπ. ενέχει αντιφατικά στοιχεία που αλληλοαναιρούνται. 

Οι μάζες αποτελούνται τόσο από τους ΠΑΡΟΝΤΕΣ όσο και από τους ΑΠΟΝΤΕΣ, δηλαδή τους ΝΕΚΡΟΥΣ. Εδώ έγκειται ο στρατηγικός ρόλος της επίκλησης της παράδοσης· στον στρατό, για παράδειγμα, η σημαία και το όνομα ενός συντάγματος είναι φετίχ «αιματοβαμμένο», το οποίο συμπυκνώνει τις ζωές των πεσόντων συντρόφων και υποστασιοποιεί «το σύνταγμα».

Αλλά οι νεκροί, για το ασυνείδητο, δεν είναι νεκροί -γιατί «τίποτα δεν χάνεται» στο ασυνείδητο- οι νεκροί είναι παντοδύναμοι, γιατί υπάρχουν νοητά μόνο, έτσι μια μάζα αισθάνεται μαζί με τα αόρατα μέλη της ανίκητη. 

Η παρελθοντολογία (και το αντίστροφό της, η μελλοντολογία) αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε δημαγωγίας και λαϊκισμού.

Οι στρατηγικές της προπαγάνδας και της συλλογικής υποβολής: Προκειμένου να κινητοποιηθούν οι μάζες δεν αρκεί ούτε η βία ούτε ο ορθός λόγος, αλλά χρειάζονται και τα φαντασιακά στοιχεία της σαγήνευσης. Όσο πιο αναπτυγμένη είναι η πολιτική κουλτούρα μιας χώρας, τόσο πιο πολύ εξαφανίζεται το στοιχείο της βίας, μειώνεται η σαγήνευση και επικρατεί ο ορθός λόγος. Στο χώρο της θρησκείας η σαγήνευση αντιστοιχεί στο στοιχείο της πίστης.

Η σαγήνευση είναι βασικό χαρακτηριστικό του γοήτρου του οδηγού, ο οποίος έχει την ικανότητα να παρουσιάζει στις μάζες των οπαδών μια «καλύτερη» πραγματικότητα και να μεταμορφώνει το κοινότοπο σε εξαιρετικό. Αυτός ο μηχανισμός λειτουργεί πάντα αμφίρροπα, δηλαδή ανεξάρτητα από τους «καλούς» ή «κακούς» σκοπούς· κάθε ενθουσιασμός και κάθε αποτελεσματικότητα στην κινητοποίηση των μαζών απαιτεί οι στόχοι να εμφανίζονται ιδεοποιημένοι, ωραιοποιημένοι, άσχετο αν πρόκειται για εγκλήματα ή για πράξεις απελευθέρωσης, ανοικοδόμησης, αλληλεγγύης.

Ο επιτυχημένος «οδηγός» είναι εκείνος που αυθυποβάλλεται, ενώ συγχρόνως υποβάλλει τις μάζες· πρέπει να «πιστεύει» και να ταυτίζεται με τον ρόλο του, πολύ πιο έντονα απ’ ότι ένας ηθοποιός, γιατί ο ηθοποιός έχει πάντα τη συνείδηση ότι εκτός σκηνής είναι ένας «άλλος» άνθρωπος. Το στοιχείο της ιδεοποίησης του οδηγού της ομάδας και των στόχων της είναι, δομικό στοιχείο της ψυχολογίας της μάζας. Το ότι μια σειρά ατόμων τοποθετούν ασυνείδητα στη θέση του ιδεώδους του εγώ τους ένα (εξωτερικό) αντικείμενο (πρόσωπο) έχει ως αποτέλεσμα να ταυτίζουν τα εγώ τους. Οι συνέπειες αυτής της βασικής ψυχικής λειτουργίας είναι οι εξής:

α) Η ταύτιση ανάμεσα στα άτομα πραγματοποιείται μόνον ως αποτέλεσμα ενός κοινού σημείου ανάμεσά τους (εδώ του οδηγού)· έτσι η συμπόνια δεν οδηγεί στην ταύτιση, αλλά αντίθετα, η ταύτιση στη συμπόνια.

β) Η τοποθέτηση του εξωτερικού αντικειμένου, του οδηγού, στη θέση του ιδεώδους του εγώ, αποτελεί μια ψυχική παλινδρόμηση. Αυτό γιατί το ψυχικά διαφοροποιημένο υποκείμενο δεν έχει συλλογικό, μαζικό, εξωτερικό ιδεώδες του εγώ, αλλά ατομικό και εσωτερικό ιδεώδες του εγώ.

γ) Η σαγήνευση είναι αποτέλεσμα της ιδεοποίησης, η οποία είναι ναρκισσιστικής φύσης. Όπως όταν είναι κανείς ερωτευμένος, έτσι και στον υπνωτισμό ή στη μάζα, το υποκείμενο μεταθέτει το ναρκισσισμό του στον άλλον, έτσι ώστε ο άλλος τον σαγηνεύει. Αυτό ισχύει τόσο για το αντικείμενο της σεξουαλικότητας όσο και για το αντικείμενο της ταύτισης.

Η λέξη «αντικείμενο» είναι στον ψυχισμό πάντα διφορούμενη. Βασικό είναι εδώ ότι το «αντικείμενο» δεν σαγηνεύει απλώς ως «σώμα», αλλά και επειδή είναι πάντα φορέας χαρακτηριστικών, τα οποία έχουν συμβολική σημασία. Γι’ αυτόν το λόγο είναι δυνατόν, όταν ενηλικιωθεί το υποκείμενο και διαφοροποιηθεί ψυχικά, να πάψει να προσκολλάται σε πρόσωπα και να προσανατολίζεται σε Ιδέες και σε σύμβολα. Έτσι η έννοια της «σαγήνευσης» δεν περιορίζεται στα «σώματα» και στα «πράγματα», αλλά αφορά εξίσου και τα σημαίνοντα και τις ιδέες. Η σαγήνευση είναι ουσιαστικά μια «αίγλη» που ακτινοβολεί μια «εικόνα», είτε εξωτερική είτε εσωτερική, μια εικόνα ενός υλικού ή νοητού «πράγματος».

Η ιδεοποίηση του οδηγού σημαίνει ότι γύρω από το πρόσωπο του πλέκονται μύθοι και θρύλοι. Εδώ είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί το παράδειγμα του Χίτλερ. Ο Χίτλερ είχε μια τεραστία χαρισματική ακτινοβολία, η οποία ήταν ικανή να γεφυρώσει ως το τέλος του πολέμου όλες τις πολιτικές αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς. Όμως η εικόνα του οδηγού (φύρερ) ήταν κάτι το διαφορετικό από το πραγματικό πρόσωπο του Χίτλερ, ο οποίος ωστόσο «προσφερόταν» για κάτι τέτοιο.

Η εικόνα αυτή αποτέλεσε ένα λαμπρό αποτέλεσμα της εργασίας των προπαγανδιστών του Εθνικοσοσιαλισμού, το οποίο βέβαια δεν θα πετύχαινε αν δεν πληρούσε ορισμένες λαϊκές «προσμονές» της εποχής: Τη νοσταλγία για έναν ηρωικό, μεσσιανικό οδηγό. Ένας μύθος, είτε είναι ενδογενής είτε είναι εξωγενής, μόνον τότε «πείθει» και κυριαρχεί στις μάζες, όταν αυτές από πριν τον προσμένουν.

Τα στοιχεία του μύθου του Adolf Hitler* αποτελούν έναν μακρύ κατάλογο, που αξίζει ν’ απαριθμηθεί, γιατί πέραν όλων των άλλων, ενέχει έντονα στοιχεία λαϊκισμού και κοινοτισμού. Ο μύθος «έλεγε» ότι ο Hitler, ήταν ο εγγυητής του κύρους του κράτους και επέβαλλε «αδίστακτα» το «δίκαιο και την τάξη»· ήταν αδιάφθορος, πέραν από ειδικά ή ατομικά συμφέροντα, κινούμενος μόνο από την επιθυμία για την «υπηρεσία του λαού»· ξεπέρασε ριζικά την ανεργία (μέσω της προετοιμασίας για τον πόλεμο)· ήταν εκείνος που επέβαλε «μετριοπάθεια» στους εξτρεμιστές μέσα στο κόμμα· αγωνιζόταν αμείλικτα αλλά σύμφωνα με τους κανόνες του δικαίου ενάντια στους «εχθρούς του κράτους» και στους «διαφθορείς του λαού»· ήταν τολμηρός και επιτυχημένος διπλωμάτης και αργότερα «μεγαλοφυής στρατηλάτης».

Στο δεύτερο μισό του πολέμου, από το 1942 και έπειτα, ο μύθος άρχισε σιγά σιγά να αμφισβητείται, αλλά ο πληθυσμός, μέσω μιας διάσπασης της εικόνας πολύ χαρακτηριστικής, πρόβαλε την ευθύνη για την πολιτική και ηθική καταστροφή, στο κόμμα και στα SS.

Συνεχίζεται....Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ 

Στο Μέρος ΣΤ'  θα αναλυθούν: "Πολιτική Ψυχολογία, Επικοινωνία, Ρητορική, Συμμετοχή!"

  Αρβανίτη-Πρεβεζάνου Ευγενία 

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

Adolf Hitler (20/4/1889 - 30/4/1945):Γερμανός πολιτικός αυστριακής καταγωγής, με την προσωνυμία Führer, ηγέτης του Ναζιστικού Εργατικού Κόμματος (NSDAP), καγκελάριος και στη συνέχεια, δικτάτορας του Deutsches Reich από το 1933 έως το 1945. Λόγοι που εξυμνούσαν τον Ναζισμό μεταδίδονταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε ολόκληρη την επικράτεια της Γερμανίας, ενώ τεράστιες στρατιωτικές συγκεντρώσεις έγιναν πολιτικό φαινόμενο στη Γερμανία Η κρατική προπαγάνδα λειτουργούσε με αμείωτους ρυθμούς καθώς χιλιάδες έως εκατομμύρια άνθρωποι να χαιρετούσαν ναζιστικά, παρακολουθώντας με αφοσίωση την άνοδο ενός νέου ηγέτη στην εξουσία. Ο Hitler και οι οπαδοί του εφάρμοσαν τη συστηματική στέρηση δικαιωμάτων και την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης, καθώς και άλλων θρησκευτικών, εθνικών ή κοινωνικών ομάδων και πυροδότησαν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 29 Απριλίου νυμφεύθηκε τη σύντροφο της ζωής του Eva Braun, υπαγόρευσε τη διαθήκη του, το προσωπικό του παρέλαβε φιαλίδια με πρωσσικό οξύ (υδροκυάνιο), έδωσε επίσης εντολή να δοθεί στο αλσατικό λυκόσκυλό του, τη Μπλόντι, στην οποία είχε δείξει περισσότερη στοργή από όση είχε δείξει σε οποιοδήποτε άνθρωπο. Την επόμενη μέρα, η Eva Anna Paula Hitler αυτοκτονεί με υδροκυάνιο και ο Ηitler αυτοπυροβολείται. Χαρακτηρίστηκε για το 1938, ως "η μεγαλύτερη απειλητική δύναμη που αντιμετωπίζει σήμερα ο δημοκρατικός κόσμο που αγαπάει την ελευθερία." Ως συνέπεια αυτής της πολιτικής και του πολέμου έχασαν τη ζωή τους 55 εκατομμύρια άνθρωποι, μεταξύ αυτών 20 εκατομμύρια Σοβιετικοί και 6 εκατομμύρια Εβραίοι. Επίσης προήλθαν η διάλυση του γερμανικού κράτους, η καταστροφή μεγάλου τμήματος της Ευρώπης, η ηγεμονία για 40 χρόνια της ΕΣΣΔ στην Ανατολική Ευρώπη και η διαίρεση της Γερμανίας και της Ευρώπης  σε δύο αντίθετα, εχθρικά στρατόπεδα, κατά η διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (1989-1990). 

- Οι αναρτήσεις της ενότητας  ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ συνοδεύεται από φωτογραφίες των έργων του εικαστικού Γιάννη Γαΐτη (1923-1984).

- Πληροφορίες έχουν ληφθεί από το βιβλίο «Η ψυχοπαθολογία του πολιτικού» του Θάνου Λίποβατς

ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ: Μέρος Δ': "Ο υπνωτισμός ως Σκηνοθεσία για πολιτική, θρησκεία και ρεκλάμα, στην διανοητική ζωή των μαζών"

• 
• ΓΙΑΝΗΣ ΓΑΙΤΗΣ: "Σειρήνες-Οδυσσέας" από τη συλλογή της ΕΠΜΑΣ

Ο υπνωτισμός και η διανοητική ζωή των μαζών: Η κατάσταση ανάμεσα στον ύπνο και την εγρήγορση, ανάμεσα στο ασυνείδητο και τη συνείδηση, επιτρέπει στο άτομο να ενσωματωθεί σε μια μάζα, έτσι ώστε η συλλογική κατάσταση είναι μια υπνωτική κατάσταση. Στις θεραπείες μέσω υπνωτισμού, το αντικείμενο που προκαλεί την υποβολή είναι από τη μια κάτι που λάμπει ή ένας συνεχής θόρυβος, από την άλλη μπορεί να είναι το βλέμμα ή η φωνή ενός ατόμου. Ο λόγος του υπνωτιστή έχει την ικανότητα να υπνωτίζει, επειδή ο υπνωτιστής χρησιμοποιεί τη φωνή του.

Η ψυχολογία των μαζών γεννήθηκε ως θεωρία στη Γαλλία, το 19ο αιώνα, επειδή τότε συνέκλιναν δυο στοιχεία: Η κινητοποίηση των μαζών στις επαναστάσεις και η ύπαρξη σχολών υπνωτισμού στην ψυχιατρική. Η πρακτική του υπνωτισμού ήταν αρχικά ομαδική πρακτική· εδώ διαφαίνεται και η θρησκευτική της προέλευση, γιατί στις διάφορες σέκτες*
 η επίδραση της ομάδας στα άτομα είναι άμεση και έντονη.

[...] Στην πολιτική και τη θρησκεία ο υπνωτισμός απαιτεί μια σκηνοθεσία σε μεγάλη κλίμακα, για να συγκεντρώσει την προσοχή των ατόμων, να την αποσπάσει από την πραγματικότητα, να ερεθίσει τη φαντασία· η σκηνοθεσία παρελάσεων και εορτών αποτελούσε πάντα συστατικό στοιχείο της θρησκείας και της πολιτικής, όσο και της ρεκλάμας. Οι τεράστιες σκηνοθεσίες των μαζών από τους Mussolini, Hitler, Stalin και Mao, έχουν έτσι παραμείνει μοναδικά μνημεία της χειραγώγησης και παραπλάνησης των μαζών και μάλιστα με τη συγκατάθεσή τους) για τον 20ό αιώνα.

Εδώ έχουμε δύο αντίθετα μοντέλα: Το δημοκρατικό (αστικό ή προλεταριακό) και το δικτατορικό (αστικό ή προλεταριακό). Στο πρώτο υπάρχει ο πολιτικός ρήτορας (όχι ο δημαγωγός) ο οποίος με την τέχνη του επιχειρήματος, τον λόγο, προσπαθεί να πείσει το κοινό στα κοινοβούλια ή στα εργατικά συμβούλια, επικαλούμενος, όχι τα πάθη και τα μικροσυμφέροντά του, αλλά τον ορθό λόγο.

Βέβαια εδώ πρόκειται για έναν ιδεατό τύπο, ιδιαίτερα υπάρχουν πάντα ενάντια στον ορθό λόγο τρία εμπόδια: Τα πάθη, τα συμφέροντα και οι παραδόσεις/συνήθειες. 

Ένας ΡΗΤΟΡΑΣ σαγηνεύει επίσης τα πλήθη, αλλά, όσο δεν είναι δημαγωγός, αυτή η «αίγλη» που έχει παραμένει ελεγχόμενη, ιδιαίτερα επειδή υπάρχουν και άλλοι που μπορούν να λάβουν στη δημοκρατία τον λόγο και να τον αντικρούσουν. Ένας καλός ρήτορας ποτέ δεν πείθει χωρίς να συγκινήσει το κοινό, αλλά αυτό όχι σε βάρος του λόγου.

Ο ΔΗΜΑΓΩΓΟΣ είναι τύπος ενδιάμεσος ανάμεσα στο ρήτορα και τον υπνωτιστή.

Ο δημαγωγός χειρίζεται την τεχνική της υποβολής και προσπαθεί μέσω της προπαγάνδας να ηλεκτρίσει τα πλήθη, για να τα οδηγήσει με βεβαιότητα σ’ έναν ορισμένο στόχο, επομένως δεν επιδέχεται αντιρρήσεις και αμφιβολίες. Βέβαια το μοντέλο αυτού του λόγου είναι στρατιωτικό, μιλιταριστικό, αλλά σ’ έναν δημοκρατικό στρατό η μέθοδος αυτή θα έπρεπε να είναι περιορισμένη. Εδώ υπάρχει συχνά σε πολλούς η φαντασίωση και η αυταπάτη ότι, όταν είναι ενταγμένοι σε θρησκευτικές και πολιτικές ομάδες, τότε είναι «συνεχώς στρατευμένοι», πράγμα που τους κάνει να παραγνωρίζουν την πραγματικότητα.

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΕΧΕΙ ΠΑΝΤΑ ΜΙΑ ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΒΑΣΗ, γιατί οι προπαγανδιστές θεωρούν κυνικά ότι οι οπαδοί είναι «πρόβατα», παίρνοντας ως πρόφαση τις αδυναμίες τους και ως βάση τις συλλογικές δοξασίες (που υπερκαλύπτουν τόσο τη θρησκευτική όσο και την πολιτική συνείδηση), και χρησιμοποιούν ως μέσο/εργαλείο τον υπνωτισμό. 

Επομένως χωρίς την προΰπαρξη αδυναμιών και δοξασιών δεν λειτουργεί και ο υπνωτισμός. Η συνέπεια αυτού είναι ότι το παρελθόν αναβιώνει φαντασιακό και υποσκελίζει την αντίληψη του παρόντος, ενώ το μέλλον, ως φαντασιακή αντιστροφή του παρελθόντος, παίζει τον ίδιο ρόλο με αυτό.

Αυτά όλα συμβαίνουν γιατί αναβιώνει στη μάζα ένα αρχαϊκό, παιδικό αίτημα για υποταγή και προστασία κάτω από έναν οδηγό, και κάθε υποταγή γίνεται ανεκτή γιατί υπόσχεται εξαιρετικές ικανοποιήσεις: Λύτρωση, Ευτυχία, Προστασία και Σιγουριά. Οι άνθρωποι δεν υποτάσσονται σε κάποιον απλώς για λόγους «κουταμάρας» ή δειλίας και μόνο. Για να επιτύχει ο οδηγός/Führer** χρησιμοποιεί έναν ιδιαίτερο τύπο λόγου: -  Επαναλαμβάνει συνέχεια απλές φόρμουλες και συνθήματα ή μεταφορικές εικόνες, που μεταφράζουν πάντα μια έμμονη ιδέα, ένα δόγμα. 

Ο ΕΧΘΡΟΣ είναι η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ και η ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ.

Η ψυχική και διανοητική ζωή των μαζών ενδιαφέρει εδώ στον βαθμό που είναι αντιφατική και δείχνει την παρουσία του παράλογου. Η συλλογική δράση των ανθρώπων δεν περιορίζεται όμως μόνο σ’ αυτό· τα προϊόντα της συλλογικής κουλτούρας (παραδοσιακά), οι κοινωνικοί θεσμοί ή οι αποφάσεις της κοινωνίας πολιτών είναι κάτι που πάντα ξεπερνάει τη «μάζα». Από την άλλη, η «ψυχολογία της μάζας» περιλαμβάνει εξίσου τα «κακά» και τα «καλά» πάθη· δεν μπορεί να καταλάβει κανείς τα μεν χωρίς τα δε, και πάντα το «έργο» των μεν έχει την ίδια μορφή με το «έργο» των δε, αλλά με αντίστροφο πρόσημο. Μόνον η προσθήκη του ορθού λόγου αλλάζει το μονοδιάστατο αυτό παιχνίδι, πολλαπλασιάζοντας και διαφοροποιώντας τα επίπεδα. Μάζα σημαίνει εδώ κατά πρώτον λόγο τις ασυνείδητες λειτουργίες ενός συνόλου ανθρώπων σε κατάσταση υστερίας.

Στην περίπτωση αυτή η σκέψη παίρνει τη μορφή αυτοματισμού σε αντίθεση με την κριτική σκέψη, η οποία συνέχεια σταματάει το παιχνίδι των συνειρμών (μεταθέσεις, συμπυκνώσεις) και το συγκρίνει με τα δεδομένα της πραγματικότητας (εξωτερικής και εσωτερικής). 

Οι λέξεις επαναποκτούν στη σκέψη των μαζών το μαγικό τους βάρος, που συνίσταται σε αναμνήσεις και εικόνες, οι οποίες όμως έχουν κατευθείαν πρόσβαση στην «πραγματικότητα». Με τον ίδιο τρόπο, τα ονόματα υποστασιοποιούνται και γίνονται τα ίδια πρόσωπα που έχουν τη δική τους ζωή. Έτσι μια έννοια, όπως ο Σοσιαλισμός ή ο Καπιταλισμός, γίνεται πρόσωπο, καλό ή κακό, ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση, και αυτό φαίνεται ιδιαίτερα σε συνθήματα όπως «Θάνατος στον Καπιταλισμό» ή «Θάνατος στον Κομμουνισμό». Αντίστοιχα, τα πρόσωπα  των αρχηγών, «ηρώων», «μαρτύρων», γίνονται σύμβολα-προγράμματα. Όλη αυτή η σύγχυση ιδέας και πραγματικότητας έχει ένα πρακτικό πλεονέκτημα: Το άμεσο πέρασμα από την ιδέα στη δράση. Έτσι η δογματική σκέψη και η ιδεολογία δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά μια «υποδουλωμένη» σκέψη, μια σκέψη που δεν ακολουθεί τους δικούς της, αυτόνομους κανόνες διαφοροποίησης και διάδοσης, αλλά κυριαρχείται από ξένες προς αυτή σκοπιμότητες.

[...] Η ψυχική ζωή των μαζών συγκεντρώνεται σε δοξασίες, αισθήματα και βιώματα· κάθε διανοούμενος και σκεπτόμενος άνθρωπος θ’ ακούσει κάποτε την κατηγορία ότι σκέπτεται «αφηρημένα» και «μακριά από τη ζωή». Αυτό είναι το «τραγούδι των Σειρήνων» που προσπαθούν να κατεβάσουν το (ορθολογικό) επίπεδό του στο δικό τους, για να τον «φάνε», δηλαδή να τον ενσωματώσουν στη μάζα. 

Συνεχίζεται....Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ.

Στο Μέρος Ε' θα αναλυθούν οι "Στρατηγικές προπαγάνδας και συλλογικής υποβολής. Ο μύθος του Adolf Hitler."

Αρβανίτη-Πρεβεζάνου Ευγενία 

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

* Σέκτα ή Καταστροφική Λατρεία: είναι μια οργάνωση της οποίας τα μέλη έχουν στρατολογηθεί με ανήθικα και παραπλανητικά μέσα. Οι οπαδοί της ομάδας αποβάλλουν σταδιακά την ελεύθερη λειτουργία της προσωπικής σκέψης και κρίσης, μέσα από διαδικασίες πλύσεως εγκεφάλου, καταλήγοντας σε απόλυτη εξάρτηση από τον άνθρωπο-γκουρού- διδάσκαλου, που βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας μέσα στην ομάδα. Στις καταστροφικές λατρείες συμπλέκονται ποικίλες οργανώσεις που χαρακτηρίζονται "λατρείες" (cults) και διακρίνονται από τις καταστροφικές, μόνο από το πόσο επικίνδυνες φαίνεται να αποβαίνουν για την ανθρώπινη προσωπικότητα. Κάποιες χαρακτηρίζονται ψυχολατρείες ή παραθρησκευτικές ή παραχριστιανικές ομάδες, νέες αιρέσεις, ολοκληρωτικές θρησκείες ή σαν θρησκείες της νεότητας. Στο σύνολό τους σχεδόν εντάσσονται στο λεγόμενο σύνδρομο της Νέας Εποχής (New Age) και έχουν κοινή αρχή τον αποκρυφισμό.

**Führer (από το ρήμα führen που σημαίνει "άγω" ή "καθοδηγώ"), Άτομο που έχει την ύψιστη θέση σε μια ιεραρχία ενός συγκεκριμένου συστήματος στην κοινωνία, δηλαδή Ηγέτης, Καθοδηγητής, Αρχηγός, Πρόεδρος, επίσης άτομο που χρησιμοποιεί την ειδική του γνώση για να οδηγήσει ή να καθοδηγήσει αλλά και ένα σύγγραμμα που χρησιμεύει για καθοδήγηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προσώπου που έγινε γνωστός με την προσωνυμία Führer, είναι ο Γερμανός πολιτικός Adolf Hitler, που οδήγησε εκατομμύρια ατόμων στον πολύνεκρο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 20ου αι.

- Οι αναρτήσεις της ενότητας ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ συνοδεύεται από φωτογραφίες των έργων του εικαστικού Γιάννη Γαΐτη (1923-1984).

- Πληροφορίες έχουν ληφθεί από το βιβλίο «Η ψυχοπαθολογία του πολιτικού» του Θάνου Λίποβατς

ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ : Μέρος Γ': Κοινωνικές Σχέσεις- Οι μαζάνθρωποι ψεύδονται και πιστεύουν στα ψέματα που οι ίδιοι λέγουν

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΙΤΗΣ (1923 - 1984): Σύνθεση, 1975

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι, όταν τα άτομα συγκεντρώνονται σε πολυάριθμη ομάδα, αποκτούν ειδικά χαρακτηριστικά που δεν τα εμφανίζουν σαν μονάδες ξεκομμένες από το σύνολο. Οι επιστήμονες της Πολιτικής Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας ξέρουν πως υπάρχουν πολλών ειδών πλήθη: Οι ομοιογενείς όχλοι, είναι πιο οργανωμένοι όχλοι, όπως οι κοινωνικές τάξεις, οι θρησκευτικές ομάδες, τα συνειδητά μέλη ενός κόμματος κ.λπ. και οι ετερογενείς όχλοι, οι ανώνυμοι, οι αγοραίοι, όπως οι φίλαθλοι, οι θεατές, οι ακροατές, είναι όχλοι που συρρέουν για ν’ ακούσουν το πολιτικό ίνδαλμά τους ή τον τραγουδιστή της αρέσκειάς τους. Αυτοί οι τελευταίοι, οι ετερογενείς όχλοι, αποτελούνται από οποιαδήποτε άτομα, με οποιοδήποτε επάγγελμα ή διανοητικότητα και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, θα αναφερθούμε πιο συγκεκριμένα. Τούτο, γιατί ο ανομοιογενής πληθυσμός είναι το ΘΎΜΑ και ο ΘΎΤΗΣ, ο κύριος και ο δούλος, από τον οποίο βασικά εξαρτάται η επιβίωση ή μη του ανθρώπινου είδους, η ειρήνη ή ο πόλεμος. Είναι το πλήθος εκείνοι το οποίο ο Φρόυντ στην εργασία του «Ομαδική Ψυχολογία και Ανάλυση του Εγώ», «καθοδηγείται από αρχηγούς», είναι πρωτόγονο στην οργάνωσή του, όχι μακροχρόνιας υπόστασης, με μεγάλη οικονομική, κοινωνική και παιδαγωγική ανομοιογένεια, αλλά ανήκει στο ίδιο Έθνος, όχι κατ’ ανάγκη στην ίδια φυλή. Συνεχίζοντας με τον Θάνο Λίποβατς διαπιστώνουμε οτι:

[...] Η μάζα, αποτελεί μια ορισμένη μορφή σχηματισμού κοινωνικών σχέσεων. Όπως διαφαίνεται από αυτά που είπαμε, υπάρχουν δίπλα της και άλλες μορφές με τις οποίες είτε συνδυάζεται είτε έρχεται σε σύγκρουση. Πριν απ’ όλα η μάζα έχει μιαν αμφίρροπη σχέση με την οικογένεια: από τη μια φαίνεται η μάζα να ευνοεί τη συνύπαρξη με το οικογενειακό μοντέλο.

Αλλά από την άλλη υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσά τους: η οικογένεια προωθεί τη δημιουργία ατομικής προσωπικότητας, αναγκάζοντας το άτομο (παρ’ όλες τις ελλείψεις της: έτσι είναι καλύτερα, γιατί δεν διατρέχει τον κίνδυνο να ιδεοποιηθεί) να λάβει θέση απέναντι στη δική του επιθυμία και ταυτότητα, ανταγωνιζόμενο την απαίτηση και την επιθυμία των γονέων του. Ωστόσο αυτά τα θετικά στοιχεία της οικογένειας ισχύουν μόνο στο βαθμό που αφορούν την ανατροφή των παιδιών μέχρις ότου ενηλικιωθούν.

Γιατί από εκεί και έπειτα αρχίζει μια άλλη διαδικασία, όπου οι γονείς εξακολουθούν να θεωρούν τα ενηλικιωμένα παιδιά τους «παιδιά» και αυτά πάλι δέχονται κάθε είδους εξαρτήσεις χάριν των γονέων και της οικογένειας. Η οικογένεια δρα έτσι ανασταλτικά στην ανάπτυξη της ατομικότητας και της υπευθυνότητας των μελών της και έχει την ίδια αρνητική επίδραση όπως και η μάζα.

[...] «Ιδανική» μορφή «αρμονικής» κοινωνικής σχέσης («αταξική κοινωνία» κ.τ.λ.) δεν υπάρχει· (συν)υπάρχουν διάφορες μορφές που έχουν όλες ελλείψεις, αλλά ανάλογα με τις περιστάσεις είναι αναπόφευκτες και χρήσιμες. Παρ’ όλ’ αυτά μπορεί να ελπίζει κανείς ότι η μάζα κάποτε θα πάψει να υπάρχει μέσα σ’ ένα δημοκρατικό σύνολο, και τα άτομα θα έχουν ισχυρά εσωτερικά ερείσματα που θα τα συγκρατούν ενάντια σε κάθε είδους υστερική ταύτιση με έναν αρχηγό.

Ωστόσο στην καθομιλούμενη γλώσσα, η «μάζα» έχει άλλη σημασία: Σημαίνει «σωρός», δηλαδή σύνολο ατομικοποιημένων ανθρώπων, «άσχετων» και αδιάφορων αναμεταξύ τους. Αυτή η «μάζα» θεωρείται προϊόν της καπιταλιστικής και γραφειοκρατικής/ κρατικοσοσιαλιστικής κοινωνίας. Αλλά μια τέτοια κατάσταση δεν είναι απόλυτη· υπάρχει μερικώς ή περιθωριακά. Πέρα από τον σωρό, τη μάζα και την οικογένεια υπάρχουν ακόμα σ’ ένα μακρο-επίπεδο οι κοινωνικοί, πολιτικοί και πολιτιστικοί θεσμοί και οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί· αυτές οι δυο μορφές δεν ταυτίζονται μεταξύ τους.

Η λέξη ατομικοποιημένων είναι λάθος, γιατί άτομον ορίζεται ο ολόκληρος, ο ακέραιος, αυτός που δεν τέμνεται, ενώ στην μάζα αυτοί που την αποτελούν δεν είναι άτομα αλλά όντα τμητά.  

Οι θεσμοί και οι μηχανισμοί συνδυάζονται με τη μάζα π.χ. στα πλαίσια κάθε γραφειοκρατικής οργάνωσης οι άνθρωποι πάντα βρίσκουν, έστω και στοιχειωδώς, συμπληρωματικούς τύπους σχέσεων, ώστε να αντισταθμίσουν τον απρόσωπο χαρακτήρα της γραφειοκρατίας και της τεχνοκρατίας.

Η γραφειοκρατική και η καπιταλιστική κοινωνία έχει μια διαλεκτική σχέση με την υστερία της μάζας: Παράγει τη δυσφορία των ατόμων και την τάση για απομόνωση, έτσι ώστε αυτά πάντα έχουν νοσταλγία για μια "κοινότητα" και έναν "αρχηγό", το ποδόσφαιρο και η τηλεόραση οδηγούν στη δημιουργία τέτοιων κοινοτήτων, δημιουργούν έναν «λόγο» που «ενδιαφέρει» τα άτομα.

Το μοντέλο του ολοκληρωτισμού είναι κάτι το ξεχωριστό από όλα τα άλλα και η φύση του συνίσταται στη διαστροφή της μάζας, των θεσμών και των μηχανισμών συγχρόνως (δεν είναι ούτε δικτατορία ούτε αυταρχικό κράτος μόνο). Όπως το λέει η λέξη, υπάρχει μια σύγκλιση των τριών μορφών σ’ ένα «όλον», στα πλαίσια του οποίου τα άτομα ελέγχονται απόλυτα από έναν γραφειοκρατικό, τρομοκρατικό οργανισμό, που έχει γίνει «θεσμός» πέραν των παραδοσιακών θεσμών, διπλασιάζοντάς τους, και ο οποίος έχοντας το μονοπώλιο της εξουσίας και της ιδεολογίας, προσπαθεί να ελέγξει όχι μόνο τις πράξεις αλλά και τις σκέψεις και την ομιλία των ανθρώπων.

Αυτό το σύστημα έχει μια ορισμένη ισομορφία με την ψύχωση και την παράνοια. Κυριαρχεί η γενική δυσπιστία και η καχυποψία καθώς και το ψέμα. Οι άνθρωποι όχι μόνο ψεύδονται αλλά, πολύ χειρότερο, καταλήγουν να πιστεύουν στα ψέματα που οι ίδιοι λέγουν. Εδώ διαφαίνεται ένα πράγμα: Η παράσταση του «όλου» και του «τέλειου» είναι μια οπισθοδρομική φαντασίωση· έτσι στο κοινωνικό (και το πολιτικό) επίπεδο, μόνο:

-  ο χωρισμός των διαφόρων «κέντρων εξουσίας» μπορεί ν’ αποτελέσει μια αναγκαία προϋπόθεση της ελευθερίας των ατόμων και της δημοκρατίας.

Συνεχίζεται....Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ

Στο Μέρος Δ'  αναλύεται "Ο υπνωτισμός ως Σκηνοθεσία για πολιτική, θρησκεία και ρεκλάμα, στην διανοητική ζωή των μαζών"

 Αρβανίτη-Πρεβεζάνου Ευγενία 

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

Οι αναρτήσεις της ενότητας  ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ συνοδεύεται από φωτογραφίες των έργων του εικαστικού Γιάννη Γαΐτη*

Πληροφορίες έχουν ληφθεί από το βιβλίο «Η ψυχοπαθολογία του πολιτικού» του Θάνου Λίποβατς** 

ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ : Μέρος Β: '"Ο ρόλος που παίζουν οι Αρχηγοί και οι καθΟδηγητές στο σχηματισμό της μάζας."

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΙΤΗΣ: Ανθρωπάκια και ανθρωπίδια

Ο ρόλος που παίζουν οι αρχηγοί και οι «οδηγητές» στο σχηματισμό της μάζας προέρχεται, όπως αναφέραμε πιο πάνω, από το ότι τα άτομα αυτά είναι φορείς ορισμένων χαρακτηριστικών (σημείων/ συμβόλων) και από το ότι είναι πιο «αδίστακτοι», αποφασιστικοί. Τον ίδιο ρόλο συσπείρωσης παίζουν οι Ιδέες, τα αντικείμενα, αλλά πάντα χρειάζεται η παρουσία ενός (ή περισσότερων) προσώπου, γιατί τελικά η ταυτότητα ενός ανθρώπου σχηματίζεται μόνο μέσω της ιδεοποίησης και της ταύτισης με έναν άλλο άνθρωπο.

Η ίδια ιδεοποίηση συνοδεύει αναγκαστικά και κάθε προσωπική και ερωτική σχέση ο ενθουσιασμός για τον άλλον, τον «αρχηγό» ή το πρότυπο, το «είδωλο» έχει πάντα ερωτικά, εξαϋλωμένα στοιχεία, ανεξάρτητα από το φύλο/γένος. Η μάζα εδώ ισοπεδώνει, δεν γνωρίζει τη διαφορά των φύλων, έχει ναρκισσιστικό χαρακτήρα (στο ατομικό και στο συλλογικό επίπεδο). 

Η εικόνα του «οργανισμού» που δίνει η μάζα, ιδιαίτερα όταν έχει και ιεραρχικές σχέσεις μέσα στα πλαίσιά της, οδηγεί στην παράσταση του αρχηγού ως του «κεφαλιού» και των μελών ως των «οργάνων» και αποτελεί ένα κλασικό μύθο της συντηρητικής σκέψης (δεξιάς κι αριστεράς) πρόκειται για τη φαντασίωση του «όλου» που είναι τέλειο, παντοδύναμο και παντογνώστης και που για χάρη του το υποκείμενο ως άτομο πρέπει να υποτάσσεται και να θυσιάζεται.

Ό,τι είναι «απ’ έξω» τείνει να θεωρηθεί από τα μέλη ως «απόρριμμα» κι ως κάτι κακό: Προδότες, αποστάτες, ξένοι. Το απόρριμμα, ως το «κακό αντικείμενο», συγκεντρώνει όλη την επιθετικότητα της ομάδας και παίζει ρόλο βασικό για τη συνοχή της, έτσι κάθε ομοιογένεια και αρμονία είναι προβληματική.

Εδώ ισχύει πάντα η αμφιρροπία των ορμών: Το απόρριμμα είναι ο σωσίας του αρχηγού.

Στους πρωτόγονους λαούς, ο νεκρός, ο ξένος και ο βασιλιάς (αρχηγός) είναι ιερά πρόσωπα και προκαλούν τα ίδια αμφίρροπα αισθήματα θαυμασμού και φόβου, ενώ η φανατική προσήλωση στον αρχηγό μπορεί ν’ αλλάξει στο αντίστροφο αίσθημα ξαφνικά και να οδηγήσει στην εκτέλεσή του, αν δημιουργηθεί η εντύπωση ότι ο αρχηγός δεν έχει πια το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, την πηγή χαρίσματος και μαγικής, δηλαδή υπνωτικής δύναμης και εξουσίας. Αρχικά αυτή η δύναμη είχε και έχει πάντα ασυνείδητα, δυο όψεις: Είναι τόσο σωματική όσο και πνευματική ισχύς (ικανότητα) και από εδώ πηγάζουν οι δυο λειτουργίες της στρατιωτικής και της θρησκευτικής και νομοθετικής εξουσίας.

[...] Η μάζα είναι η πρωτόγονη δομή τόσο της κοινωνίας όσο και του ψυχισμού (παράλληλα με την οικογένεια), γιατί η απόκτηση ατομικής ταυτότητας είναι ένα επίμονο και εύθραυστο κατόρθωμα του πολιτισμού. Αυτό γιατί αρχικά «προσωπικότητα» είχαν μόνον οι μάγοι, οι πνευματικοί αρχηγοί, οι πατριάρχες, οι οποίοι κυριολεκτικά αισθάνονταν και σκέπτονταν «για το σύνολο». Η αίτηση ηθικής συνείδησης για τον καθένα διατυπώθηκε στην ιστορία για πρώτη φορά από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους.

Αυτή η απαίτηση έγινε έκτοτε, παρ’ όλες τις οπισθοδρομήσεις, καθολικό αίτημα. Τόσο ο Στωικισμός από τη μια, όσο και ο Διαφωτισμός ως ιδέα, από την άλλη, αποτέλεσαν σημαντικούς σταθμούς σ’ αυτή την εξέλιξη, η οποία κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει ή «αποτύχει», παρ’ ότι κινδύνεψε ιδιαίτερα από τον ναζισμό, τον κομμουνισμό, τον χριστιανισμό και τον σταλινισμό. Όλα μαζί είναι το ίδιο νεκρά συστήματα  δηλ. -ισμοί δηλ. ένας τάφος για τον άνθρωπο, ειδικά τον ανεξάρτητο κι έλλογο άνθρωπο, ακόμη και για τον μαζάνθρωπο.

Η «ψυχή» της μάζας σημαίνει το εξής: Το άτομο αναστέλλει την κρίση του και την επιθυμία του εμπρός στις πιέσεις και απαιτήσεις της μάζας, που είναι πάντα ικανή και για «ανδραγαθήματα» και για εγκλήματα. Ο Φρόιντ δίνει τον εξής ορισμό της μάζας: Ένας αριθμός ατόμων που τοποθετούν το ίδιο αντικείμενο λατρείας (αγάπης) στη θέση του ιδεώδους του εγώ τους, και ως συνέπεια τούτου συνταυτίζουν το εγώ τους το ένα με το άλλο…

Αλλά υπάρχει μια διαφορά ποιότητας ανάμεσα στο ΙΔΕΏΔΕΣ ΤΗΣ ΜΆΖΑΣ και στο ΙΔΕΏΔΕΣ ΤΟΥ ΕΓΏ: Το πρώτο είναι η εξωτερική, πρωτόγονη μορφή του δεύτερου, με το οποίο τελικά έρχεται σε ΣΎΓΚΡΟΥΣΗ. Πιο συγκεκριμένα, στο ιδεώδες της ΜΆΖΑΣ κυριαρχεί το ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΌ στοιχείο, ενώ στο ιδεώδες του ΕΓΏ (που είναι εσωτερικοποιημένο) κυριαρχεί το ΣΥΜΒΟΛΙΚΌ στοιχείο.

Η σχέση αρχηγού-οπαδού μέσα στη μάζα είναι μια υπνωτική σχέση υποβολής. Στην μαζα ΘΈΛΗΣΉ έχει μόνο ο ΑΡΧΗΓΌΣ και αυτή προσκρούει στα ΌΡΙΑ της ΗΘΙΚΉΣ ΣΥΝΕΊΔΗΣΗΣ του ΟΠΑΔΟΎ -αν αυτός έχει αναπτύξει μια τέτοια συνείδηση. Όπως στον ΥΠΝΩΤΙΣΜΌ, ο οπαδός υποτάσσεται στον καθοδηγητη και πείθεται κάθε φορά από τα επιχειρήματά του, δεν τολμάει να τον εγκαταλείψει, αυτό ΙΣΧΎΕΙ και για τη ΣΥΛΛΟΓΙΚΉ ΗΓΕΣΊΑ ΕΝΌΣ ΚΌΜΜΑΤΟΣ, γιατί βρίσκει σ’ αυτόν εκείνες τις ιδιότητες που θαυμάζει. Σκέψου όλους τους δημαγωγούς και την καθολική υποταγή της μάζας σε αυτόν, ανεξάρτητα του πόσο αιμοσταγής ή είτε ήταν ο Ναπολέων, ο Χίτλερ, ο Αλέξανδρος ή ο Πέτρος ακόμη και σε φαντασαικά πρόσωπα, όπως ήταν ο Χριστός και οι μαθητές του.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής κρίσης, στη διάρκεια της οποίας τα υποκείμενα γίνονται υστερικά· γυρεύουν ένα στήριγμα που έχουν χάσει, ταλαντεύονται ανάμεσα σε κάθε είδους ακραίες και παράλογες καταστάσεις και τελικά νοσταλγούν μια σιγουριά, που τη βρίσκουν φαινομενικά σ’ έναν «οδηγό» και σε μια ομάδα. (επειδή ΟΙ ΜΑΖΆΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΈΧΕΙ ΛΟΓΙΚΉ, αλλά αντιδρά με ορμέμφυτο τρόπο, πάντοτε πέφτει σε ό,τι χειρότερο από πλευράς λογικής, δες σήμερα τι γίνεται)

Συνεχίζεται....Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ

Στο Μέρος Γ' θα αναλυθούν οι "Κοινωνικές Σχέσεις - Οι μαζάνθρωποι που ψεύδονται και πιστεύουν στα ψέματα που οι ίδιοι λέγουν!"  

Αρβανίτη-Πρεβεζάνου Ευγενία 

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

Οι αναρτήσεις της ενότητας  ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ συνοδεύεται από φωτογραφίες των έργων του εικαστικού Γιάννη Γαΐτη (1923-1984)

Πληροφορίες έχουν ληφθεί από το βιβλίο «Η ψυχοπαθολογία του πολιτικού» του Θάνου Λίποβατς** 

ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ: Μέρος Α΄: " Η ικανότητα αλληλεπίδρασης στην ΑΓΕΛΗ!"

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΙΤΗΣ*: Άνθρωποι και ανθρωπάκια

Ο άνθρωπος που δεν θέλει να ανήκει στη μάζα, 

χρειάζεται μόνο να πάψει να είναι νωθρός απέναντι στον εαυτό του 

να αναλάβει την ευθύνη της ζωής του. - Friedrich Wilhelm Nietzsche* 

Οι πολιτισμοί μέχρι σήμερα δημιουργήθηκαν και διευθύνθηκαν από μια μικρή πνευματική αριστοκρατία. Ποτέ από τις μάζες. Για να αρχίσει να υπάρχει η «μάζα» ως ψυχολογική ενότητα, πρέπει να ξεπεραστεί η κατάσταση χάους και αδιαφορίας που αρχικά επικρατεί σ’ ένα τυχαίο σύνολο ανθρώπων.

Σ’ αυτό το σύνολο κυριαρχούν η μια δίπλα στην άλλη και εναλλάσσονται συνεχώς, η αδιαφορία, η φιλία και η διαμάχη. Η «μάζα» δίνει μια δομή σ’ αυτόν τον «σωρό». 

Αυτό επιτυγχάνεται αν εκπληρωθεί μια προϋπόθεση: Τα διάφορα άτομα πρέπει να έχουν κάτι το κοινό, πρέπει να έχουν συμφωνήσει σε κάτι, όπως ένα κοινό ενδιαφέρον ή συμφέρον, ένα κοινό αγαπητό ή μισητό αντικείμενο ή σύμπτωμα, πάντως μια κοινή κατεύθυνση αισθήματος. 

Ως συνέπεια αυτού έχουν τότε την ικανότητα αλληλεπίδρασης.

Ο Φρόιντ, στο βιβλίο «Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ», ξεχωρίζει δύο δομικά στοιχεία: 

- Το κοινό «κάτι», προς το οποίο τα υποκείμενα προσανατολίζονται συμβολικά, επειδή τους ελκύει ή τους απωθεί, και την αλληλεπίδραση ανάμεσά τους, που σημαίνει και αμοιβαία ταύτιση ανάμεσά τους και την 

- «Ταυτότητα» που τους δίνει το κοινό «κάτι». Είναι η στολή που «κάνει» τον στρατιώτη να διακρίνεται ως μέλος ενός συνόλου που λέγεται «στρατός». 

Το ίδιο ισχύει και για την εκκλησία, τον πολιτισμό, κάθε –ισμό και κάθε σύστημα αγελαίο.

Το στοιχείο της μάζας αποτελεί ωστόσο βασικό «συγκολλητικό» στοιχείο, χωρίς το οποίο όλα τα άλλα δεν μπορούν να υπάρξουν, αλλά είναι ταυτόχρονα το πιο πρωτόγονο στοιχείο.

Η «καθαρή» του μορφή είναι η «συμμορία» ενός «χαρισματικού» ηγέτη με τον οποίο τα μέλη έχουν προσωπική, συναισθηματική σχέση. Η μάζα είναι αντικείμενο και της κοινωνιολογικής ανάλυσης, εδώ μας ενδιαφέρουν μόνον ορισμένα χαρακτηριστικά και ως μάζα θεωρούμε όλα τα σχήματα που ονομάζονται με συνώνυμες λέξεις: Κλίκα, ομάδα, ορδή, όχλος, κοινότης.

Μέσα στα πλαίσια της μάζας ένα σημείο/σύμβολο που αντιπροσωπεύει ένα αίσθημα προκαλεί σ’ αυτόν που το αντιλαμβάνεται (βλέπει/ακούει) το ίδιο αίσθημα και μάλιστα τόσο πιο δυνατό όσο περισσότεροι το συμμερίζονται. Η μάζα, τονίζει ο Φρόιντ, δημιουργεί στο άτομο την εντύπωση μιας απεριόριστης δύναμης και ενός ανίκητου κινδύνου, αντιπροσωπεύει φαινομενικά την ανθρωπότητα, και έτσι σφετερίζεται την αυθεντικότητα και το κύρος της, ως φορέα του νόμου. 

Η αυθεντικότητα αυτή συνίσταται στο ότι φοβάται κανείς τις ποινές της και δέχεται για χάρη της ορισμένους περιορισμούς.

Στα κλασικά παραδείγματα μάζας που δημιουργούνται από το κοινό κάτι και την ταυτότητα, προστίθεται και ένα τρίτο το «Κόμμα», το οποίο ως  πολυσύνθετος οργανισμός, έχει διαφοροποιημένη δομή: Ιεραρχία (κάθετες σχέσεις) και Συνεργασία (οριζόντιες σχέσεις), καθώς και η έννοια των έννομων σχέσεων μέσα στα πλαίσιά του.

Το φαινόμενο της εξουσίας μέσα από τη μάζα ξεκινάει από το γεγονός ότι σε καιρούς κρίσης βρίσκονται συχνά ορισμένα χαρισματικά άτομα, τα οποία αντιπροσωπεύουν προς τα έξω εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που ασυνείδητα θα επιθυμούσαν να έχουν οι άλλοι, πράγμα που τους κάνει να τα επιζητούν. Η πιο πρωτόγονη περίπτωση είναι όταν κυριαρχούν ο κοινοτισμός και ο λαϊκισμός· τότε δεν υπάρχουν στη μάζα άλλα, πιο διαφοροποιημένα στοιχεία συνοχής.

Εδώ κάθε άνθρωπος «υπάρχει» μόνο ως κομμάτι της μάζας, έξω από την οποία ΔΕΝ «υπάρχει», οπότε αισθάνεται άχρηστος, αδύναμος και φτωχός. Αυτό συμβαίνει όταν δεν έχουν αναπτυχθεί στα ανθρώπινα ζώα, προσωπικές ικανότητες, γνώσεις και απαιτήσεις. Η μάζα εδώ σημαίνει: Κατόπτρισμα του ενός στον άλλον και όλων μαζί απέναντι στον αρχηγό, που μπορεί να είναι ένας νεκρός ηγέτης ή ο αντικαταστάτης του ή ένας «ανεπίσημος» αρχηγός (chef informel), ή ένας θεός, που τους συγκρατεί ως «όλον» απορροφώντας και εξουδετερώνοντας τις «διαφορές» ανάμεσά τους, συγκροτώντας έτσι μια «οργανική ολότητα».

Όσο πιο αναπτυγμένος, διαφοροποιημένος, ανεξάρτητος και μορφωμένος είναι ένας άνθρωπος, τόσο λιγότερο επιρρεπής είναι στη «μαζοποίηση». Αλλά ο άνθρωπος είναι ένα εύθραυστο ον· αρκεί μια δύσκολη περίσταση ανασφάλειας και τα άγχη και η επιθετικότητα του τον οδηγούν στο να υπερνικήσει την ορθή του κρίση και τις καλές του διαθέσεις για χάρη της «φωλιάς» που του προσφέρει η μάζα, ακόμα και αν έχει εγκληματικούς σκοπούς. Η δυναμική της μάζας δεν διακρίνει ανάμεσα στις διάφορες τάξεις και παρατάξεις, η ιστορία έδειξε ότι πολλοί «διανοούμενοι» μπορούν εξίσου να είναι υστερικοί και φανατισμένοι όπως και οι «απλοί» άνθρωποι...   

Συμπληρώνω αυτό που ο  Γάλλος γιατρός και συγγραφέας Charles-Marie Gustave Le Bon προσδιορίζει στην «Ψυχολογία των Όχλων», ότι σε κάθε τι που αποτελεί ύλη του συναισθήματος, θρησκεία, πολιτική, ηθική, συμπάθεια, αντιπάθεια, μίσος, σεξουαλική επιθυμία κ.λπ. ακόμη και οι πιο διαπρεπείς άνθρωποι σπάνια ξεπερνούν το επίπεδο των συνηθισμένων ανθρώπων».

Συνεχίζεται....Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ  

Στο Μέρος Β' θα αναλυθεί "ο ρόλος που παίζουν οι αρχηγοί και οι «οδηγητές» στο σχηματισμό της μάζας." 

Αρβανίτη-Πρεβεζάνου Ευγενία 

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

Οι αναρτήσεις της ενότητας  ΥΠΝΩΤΙΖΟΝΤΑΣ τη ΜΑΖΑ συνοδεύεται από φωτογραφίες των έργων του εικαστικού Γιάννη Γαΐτη (1923-1984)

Πληροφορίες έχουν ληφθεί από το βιβλίο «Η ψυχοπαθολογία του πολιτικού» του Θάνου Λίποβατς** 

*Friedrich Wilhelm Nietzsche (15/10/1844–25/8/1900) Γερμανός φιλόσοφος, ποιητής, συνθέτης και φιλόλογος. Οι κεντρικές ιδέες της φιλοσοφίας του Νίτσε περιλαμβάνουν τον «θάνατο του Θεού», την ύπαρξη του υπερανθρώπου, την ατέρμονη επιστροφή, τον προοπτικισμό καθώς και τη θεωρία της ηθικής κυρίων - δούλων. Αναφέρεται ως ένας από τους πρώτους «υπαρξιστές» φιλοσόφους. Έγραψε κριτικά δοκίμια πάνω στη θρησκεία, την ηθική, τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες, δείχνοντας ιδιαίτερη κλίση στη χρήση μεταφορών, ειρωνείας και αφορισμών.

**Γιάννης Γαΐτης (4/3/1923-22/7/1984) Έλληνας ζωγράφος, χαράκτης και γλύπτης. Επηρεασμένος από τις σχολές του κυβισμού, του ρεαλισμού και του εξπρεσιονισμού. Το 1967, σύστησε στο κοινό τα ανθρωπάκια του, μορφές που δεν έχουν ατομικά χαρακτηριστικά και πανομοιότυπο ντύσιμο με ριγέ κοστούμι και καπέλο, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μαζοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου. Από το 1970 και μετά όλα τα έργα του έχουν σχέση σχεδόν αποκλειστικά και μόνο με τα διάσημα πλέον ανθρωπάκια του. Ειδικά μετά τα μέσα της δεκαετίας του’70 όπου τα ανθρωπάκια πολλαπλασιάστηκαν σε αριθμό, καθώς δεν σταματά να θίγει τη λογική της μάζας καθώς και την καταπίεση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Έκτοτε τα έργα του παρουσιάζονται σε δεκάδες εκθέσεις διεθνώς.

***Θάνος Λίποβατς (γενν. 1943),Τακτικός καθηγητής στην έδρα Πολιτικής Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Έχει δημοσιεύσει βιβλία και πολλά άρθρα στα ελληνικά, γερμανικά, αγγλικά και γαλλικά και έχει δώσει σειρά διαλέξεων.

NY Times 1975: Οι 'Ελληνες έστησαν τον άνθρωπο στα πόδια του!

«...Για χιλιάδες χρόνια παλαιότεροι πολιτισμοί, όπως αυτοί των Περσών, των Ασσυρίων, των Βαβυλώνιων, έβλεπαν τον άνθρωπο ως ένα απεχθές ον που σέρνονταν μπροστά σε θεότητες και δυνάστες...

Για χιλιάδες χρόνια παλαιότεροι πολιτισμοί, όπως αυτοί των Περσών, των Ασσυρίων, των Βαβυλώνιων, έβλεπαν τον άνθρωπο ως ένα απεχθές ον που σέρνονταν μπροστά σε θεότητες και δυνάστες.

Οι ‘Έλληνες όμως, πήραν τον άνθρωπο και τον έστησαν στα πόδια του. 

Τον δίδαξαν να είναι υπερήφανος!

Ο κόσμος είναι γεμάτος θαύματα, έλεγε ο Σοφοκλής, αλλά τίποτα δεν είναι πιο θαυμάσιο από τον άνθρωπο. 

Οι Έλληνες έπεισαν τον άνθρωπο, όπως ο Περικλής το τοποθέτησε, ότι ήταν δικαιωματικά ο κάτοχος και ο κύριος του εαυτού του και δημιούργησαν νόμους για να περιφρουρήσουν 

τις προσωπικές του ελευθερίες.

Οι αρχαίοι Έλληνες ενθάρρυναν την περιέργεια που είχε ο άνθρωπος για τον εαυτόν του και για τον κόσμο που τον περιτριγύριζε, διακηρύττονταν μαζί με τον Σωκράτη ότι μια ζωή χωρίς έρευνα δεν αξίζει τον κόπο να την ζούμε. 

Οι ‘Έλληνες πίστευαν στην τελειότητα σε όλα τα πράγματα, γιʼ αυτό μας κληροδότησαν την ομορφιά, που φτάνει από τον Παρθενώνα και τα ελληνικά αγάλματα, τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, την ποίηση του Ησίοδου και του Ομήρου, μέχρι τα ζωγραφισμένα αγγεία ενός απλού νοικοκυριού. 

Χωρίς τους ‘Έλληνες μπορεί ποτέ να μην είχαμε αντιληφθεί τι είναι αυτοδιοίκηση.

Αλλά, πολύ περισσότερο ακόμα και από την γλώσσα μας, τους νόμους μας, τη λογική μας, τα πρότυπά μας της αλήθειας και της ομορφιάς, χρωστάμε σε αυτούς την βαθιά αίσθηση για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

Από τους ‘Έλληνες μάθαμε να φιλοδοξούμε χωρίς περιορισμούς, να είμαστε, όπως είπε ο Αριστοτέλης, αθάνατοι μέχρι εκεί που μας είναι δυνατό…».

 Αρβανίτη-Πρεβεζάνου Ευγενία 

Msc BA Επικοινωνιολόγος- τ. Βουλευτής Αττικής

Πληροφορίες-Πηγή: από την εφημερίδα: The New York Times