Διστάζω πριν χτυπήσω την πόρτα της πανεπιστημιακής αίθουσας, όπου διδάσκονται τα νέα ελληνικά σε φοιτητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν στις ΗΠΑ. Ο λόγος είναι ότι μέσα από την τάξη ακούγεται –με πολλά ντεσιμπέλ ομολογουμένως– ένα τραγούδι των «Ημισκούμπρια». Η πρώτη σκέψη είναι ότι οι μαθητές στασίασαν και κάνουν του κεφαλιού τους. Αλλά γιατί προτιμούν τα Ημισκούμπρια και όχι τον Jay Z; Μόλις περνώ τελικά το κατώφλι, βρίσκομαι προ ευχάριστης έκπληξης. «Υπαίτιος» είναι ο καθηγητής Παναγιώτης Παφίλης, που κάνει –μέσω YouTube– μια απρόσμενη εισαγωγή στο μάθημα ελληνικής γλώσσας.
Στο Αν Αρμπορ, τη μικρή πόλη που είναι η έδρα του περίφημου πανεπιστημίου (από τα καλύτερα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα των ΗΠΑ μαζί με το Μπέρκλεϊ), τα νέα ελληνικά έχουν πολύ μεγάλη ζήτηση. Το ίδιο ισχύει για το μάθημα που διδάσκει ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρόπουλος, κάτοχος της έδρας Κ. Π. Καβάφη, με θέμα την ελληνοαμερικανική κουλτούρα, όπως και για το μάθημα για την αρχαία και σύγχρονη Αθήνα που διδάσκει η συνάδελφος και σύζυγός του, καθηγήτρια Αρτεμη Λεοντή. Κάθε ακαδημαϊκό έτος, οι εγγραφές μπορούν να φτάσουν στα νεοελληνικά μαθήματα τις τετρακόσιες και σε ελληνικά μαθήματα γενικά τις πέντε χιλιάδες. Το πανεπιστήμιο καλύπτει σχεδόν όλες τις περιόδους του ελληνικού πολιτισμού με περίπου τριάντα καθηγητές. Την ώρα που κάποια τμήματα ελληνικών σπουδών στην Ευρώπη καταργούνται, στην Αμερική ανθούν.
Μετά το αρχικό σοκ των «Ημισκούμπρια», συντρώμε με τον Βασίλη Λαμπρόπουλο σε ένα μπιστρό. Ξενιτεμένος τριάντα χρόνια από την Ελλάδα, αφού δίδαξε πρώτα στο Οχάιο, εγκαταστάθηκε στο Μίσιγκαν. Μας εξηγεί πώς εντάσσονται τα νέα ελληνικά στην πανεπιστημιακή ζωή: «Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα δίνει την ευκαιρία στους φοιτητές του κολεγίου να πάρουν μαθήματα από μια ευρεία γκάμα επιλογών. Ετσι μπορεί κάποιος να έχει επιλέξει, λ. χ., νέα ελληνικά, αστρονομία και μπαλινέζικο θέατρο. Η πολυσχιδής εκπαίδευση δίνει στα παιδιά ευελιξία σκέψης ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σημερινής οικονομίας. Ξέρουμε πια ότι αυτό που σπουδάζεις δεν θα το χρησιμοποιήσεις απαραίτητα στη ζωή σου. Πρέπει λοιπόν το ίδιο το πανεπιστήμιο να σου μάθει ότι οφείλεις να είσαι συνεχώς επανεκπαιδεύσιμος».
Γόητρο και περιέργεια
Οι φοιτητές των ελληνοκεντρικών μαθημάτων είναι συνήθως παιδιά ευρωπαϊκής καταγωγής, σπάνια ασιατικής ή λατινοαμερικανικής προέλευσης. «Κάθε χρόνο, μόνο ένα μικρό μέρος των φοιτητών μας είναι Ελληνοαμερικανοί. Τα ελληνικά μαθήματα έχουν γόητρο. Οι Ελληνες έχουν καλό όνομα στο πανεπιστήμιο, είναι δεμένοι μεταξύ τους. Πολλοί ξένοι έρχονται από περιέργεια, είτε γιατί έχουν ακούσει καλά λόγια από άλλους που πήραν το μάθημα. Αλλοι αναπτύσσουν μια συμπάθεια σε εμάς από κάποιον Ελληνα φίλο ή συγκάτοικο», μας εξηγεί.
«Ο βασικός στόχος του δικού μου μαθήματος για την ελληνοαμερικανική κουλτούρα είναι να προβληματιστούν τα παιδιά για τη γλωσσική, εθνική, φυλετική ταυτότητα στην Αμερική μέσα από την οπτική γωνία της ελληνικής περίπτωσης. Χρησιμοποιώ τους Ελληνες ως πύλη εισόδου σε αυτά τα ζητήματα. Στις ΗΠΑ, η ελληνική κοινότητα ανθίσταται ιδιαίτερα στην αφομοίωση, χωρίς όμως να παραμένουμε κοινωνικό περιθώριο. Εχουμε ιστορία σε βάθος χρόνου, κάτι που βοηθάει ιδιαίτερα όταν εξετάζουμε θέματα παράδοσης».
Η συζήτηση έρχεται αναπόφευκτα στις ριζοσπαστικές μεθόδους διδασκαλίας, όπως το YouΤube ή βίντεο με stand up comedy:
«Στην Αμερική, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε το μάθημά μας ενδιαφέρον, να αφουγκραζόμαστε τα νέα δεδομένα της παιδαγωγικής. Στην Ευρώπη, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις νεοελληνιστών που, ακολουθώντας την πεπατημένη, διδάσκουν τον κανόνα της γραμματείας μας, από τον “Ερωτόκριτο” του Κορνάρου μέχρι τον Σολωμό και τον “Ερωτικό Λόγο” του Σεφέρη. Εχουν καταφέρει έτσι να χάσουν το φοιτητικό ενδιαφέρον και να συρρικνώσουν το κοινό τους. Στις ΗΠΑ, για να επιζήσει ένα μάθημα πρέπει να έχει φοιτητές, άρα πρέπει ο διδάσκων να βρει τρόπους να το κάνει ελκυστικό, ζωντανό και όχι απλώς να ακολουθεί τη διδακτέα ύλη. Αν ξεκινήσεις από τον Ερωτόκριτο, την Αναγέννηση, θα διδάξεις σε μια άδεια αίθουσα και του χρόνου το μάθημα θα έχει καταργηθεί».
Προσφορά και ζήτηση
Αρα, φταίνε οι Ευρωπαίοι που τα νεοελληνικά καταργούνται;
«Τα πανεπιστήμια βεβαίως δεν είναι ανθελληνικά, απλώς λειτουργούν με ορισμένους κανόνες προσφοράς και ζήτησης. Πολλοί συνάδελφοι, αντί να μάθουν να επικοινωνούν με τους δεκαοκτάχρονους, να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό για να προσελκύσουν νέους φοιτητές, πάνε στην Ελλάδα και ζητούν απίστευτα ποσά από υπουργεία και ιδρύματα.
Το ελληνικό κράτος γνωρίζει καλά εδώ και χρόνια σε τι ανοδική ή καθοδική πορεία είναι τα προγράμματα. Δυστυχώς, δίνει σε όλα περίπου την ίδια οικονομική ενίσχυση, και σε όσα είναι σε κρίση παραπάνω. Μήπως τα χρήματα αυτά έπρεπε να δοθούν στα προγράμματα που κάνουν αποδεδειγμένα δημιουργική δουλειά; Επιπλέον, θα έπρεπε να μας στέλνουν κάθε χρόνο οπτικοακουστικό υλικό, που δεν στοιχίζει τίποτα, από το “Δέκα” του Καραγάτση που προβλήθηκε πρόσφατα έως παλιές θεατρικές παραστάσεις».
«Μετά τη χούντα δεν υπήρξε αυτοκριτική»
Ρωτάμε τον Βασίλη Λαμπρόπουλο αν η πνευματική κατάρρευση ήταν ένας λόγος που η Ελλάδα οδηγήθηκε στη σημερινή οικονομική κρίση.
«Κάτι στράβωσε στα χρόνια της χούντας. Η πνευματική αντίσταση ούτε σθεναρή ήταν ούτε έγκαιρη. Πόσο γρήγορα κάποιοι που ευαγγελίζονταν αλλαγές έβαλαν την ουρά στα σκέλια! Εξατμίστηκε η δυναμική του 1965 και του 1966. Ο αντιστασιακός λόγος εναντίον των συνταγματαρχών δεν ήταν αρκετά ριζοσπαστικός, κατέφυγε σε ευκολίες, πατριδοκαπηλία, φονταμενταλισμό. Η γενιά μου βρέθηκε να τραγουδάει αντάρτικα ενώ άκουγε Μπιτλς. Η Ελλάδα είχε Γληνό και Ζαχαριάδη, ούτε Τρότσκι ούτε Γκράμσι. Είχε τον Καστοριάδη και τον Πουλαντζά, που όμως έζησαν αλλού. Μετά τη χούντα δεν υπήρξε αυτογνωσία ούτε αυτοκριτική. Περάσαμε αυτήν την επτάχρονη ταπείνωση, αλλά τι μάθαμε; Αντιθέτως, επικράτησε η τάση “τι θα κερδίσω εγώ για το ξύλο που έφαγα από την ΕΣΑ”. Πλήρης εξαργύρωση των αγώνων με θέσεις σε κρίσιμα πόστα. Ο αντιστασιακός ναρκισσισμός της περιόδου 1971 - 74 κρατάει μέχρι σήμερα, διότι κανείς από αυτούς τους ανθρώπους δεν έχει αποσυρθεί αλλά μονοπωλούν όλες τις θέσεις, στην πολιτική, στη δημόσια ζωή, στα πανεπιστήμια».
Κερδίζω πόντους και τη συμπάθεια συνομηλίκων μου
Γιατί μαθαίνω ελληνικά. «It’s fun!» απαντά συνοπτικά η Σάρα Τρέιβορ από την τάξη του Παναγιώτη Παφίλη και δεν έχει καμιά σχέση με την Ελλάδα. «Οταν είπα στους γονείς μου ότι κάνω νέα ελληνικά, κατσούφιασαν. Μου είπαν “άντε να μάθεις κάτι χρήσιμο όπως τα ισπανικά”. Εμένα όμως το να μαθαίνω ελληνικά με κάνει να νιώθω ξεχωριστή από τα υπόλοιπα παιδιά».
«Μαθαίνω ελληνικά, γιατί όλοι οι άλλοι μαθαίνουν ισπανικά και ήθελα να αποστασιοποιηθώ. Οι γονείς μου είναι από τη Σκανδιναβία, αλλά βρήκαν πολύ κουλ την απόφασή μου να μάθω μια τέτοια γλώσσα, αν και σπουδάζω βιοχημεία», λέει ο Κρις Γουόλτερς. «Οταν λέω στους συνομηλίκους μου ότι έχω γραφτεί στα νέα ελληνικά, κερδίζω πόντους στη συμπάθειά τους. Το πρόβλημα είναι η εξάσκηση». Ο Αντι Σνόου που σπουδάζει ιστορία κάνει μαθήματα ελληνικών, γιατί του χρησιμεύουν στην ετυμολογία και στην κατανόηση των εννοιών. «Εκτός αυτού, όλα τα παιδιά που κάνουν ελληνικά έχουμε γίνει μια παρέα και δεν θέλω να τους χάσω. Δεν έχω κανένα Ελληνα συγγενή για να μιλάω μαζί του, αλλά τώρα πια έχω Ελληνες φίλους. Η γραμματική σας είναι δύσκολη, δεν “παίζεται”».
Ο εβραϊκής καταγωγής Στίβεν Σνάιντερ φοίτησε στο Μπρονξ σε ένα από τα ελάχιστα αμιγώς αμερικανικά σχολεία στις ΗΠΑ όπου διδάσκονται νέα ελληνικά. «Μου φαινόταν μια γλώσσα αστεία και ενδιαφέρουσα, πιο χαλαρή από τα γαλλικά. Η μαμά μου μού έκανε πλάκα και με ρώταγε αν μάθαμε τίποτα για τη φέτα. Αμα θέλω να κάνω εξάσκηση, πάω σε εστιατόρια στην Αστόρια, είμαι Νεοϋορκέζος. Το να μαθαίνεις ελληνικά, σε βοηθάει να μάθεις όποια άλλη γλώσσα θέλεις».
Της Μαργαριτας Πουρναρα
Στο Αν Αρμπορ, τη μικρή πόλη που είναι η έδρα του περίφημου πανεπιστημίου (από τα καλύτερα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα των ΗΠΑ μαζί με το Μπέρκλεϊ), τα νέα ελληνικά έχουν πολύ μεγάλη ζήτηση. Το ίδιο ισχύει για το μάθημα που διδάσκει ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρόπουλος, κάτοχος της έδρας Κ. Π. Καβάφη, με θέμα την ελληνοαμερικανική κουλτούρα, όπως και για το μάθημα για την αρχαία και σύγχρονη Αθήνα που διδάσκει η συνάδελφος και σύζυγός του, καθηγήτρια Αρτεμη Λεοντή. Κάθε ακαδημαϊκό έτος, οι εγγραφές μπορούν να φτάσουν στα νεοελληνικά μαθήματα τις τετρακόσιες και σε ελληνικά μαθήματα γενικά τις πέντε χιλιάδες. Το πανεπιστήμιο καλύπτει σχεδόν όλες τις περιόδους του ελληνικού πολιτισμού με περίπου τριάντα καθηγητές. Την ώρα που κάποια τμήματα ελληνικών σπουδών στην Ευρώπη καταργούνται, στην Αμερική ανθούν.
Μετά το αρχικό σοκ των «Ημισκούμπρια», συντρώμε με τον Βασίλη Λαμπρόπουλο σε ένα μπιστρό. Ξενιτεμένος τριάντα χρόνια από την Ελλάδα, αφού δίδαξε πρώτα στο Οχάιο, εγκαταστάθηκε στο Μίσιγκαν. Μας εξηγεί πώς εντάσσονται τα νέα ελληνικά στην πανεπιστημιακή ζωή: «Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα δίνει την ευκαιρία στους φοιτητές του κολεγίου να πάρουν μαθήματα από μια ευρεία γκάμα επιλογών. Ετσι μπορεί κάποιος να έχει επιλέξει, λ. χ., νέα ελληνικά, αστρονομία και μπαλινέζικο θέατρο. Η πολυσχιδής εκπαίδευση δίνει στα παιδιά ευελιξία σκέψης ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σημερινής οικονομίας. Ξέρουμε πια ότι αυτό που σπουδάζεις δεν θα το χρησιμοποιήσεις απαραίτητα στη ζωή σου. Πρέπει λοιπόν το ίδιο το πανεπιστήμιο να σου μάθει ότι οφείλεις να είσαι συνεχώς επανεκπαιδεύσιμος».
Γόητρο και περιέργεια
Οι φοιτητές των ελληνοκεντρικών μαθημάτων είναι συνήθως παιδιά ευρωπαϊκής καταγωγής, σπάνια ασιατικής ή λατινοαμερικανικής προέλευσης. «Κάθε χρόνο, μόνο ένα μικρό μέρος των φοιτητών μας είναι Ελληνοαμερικανοί. Τα ελληνικά μαθήματα έχουν γόητρο. Οι Ελληνες έχουν καλό όνομα στο πανεπιστήμιο, είναι δεμένοι μεταξύ τους. Πολλοί ξένοι έρχονται από περιέργεια, είτε γιατί έχουν ακούσει καλά λόγια από άλλους που πήραν το μάθημα. Αλλοι αναπτύσσουν μια συμπάθεια σε εμάς από κάποιον Ελληνα φίλο ή συγκάτοικο», μας εξηγεί.
«Ο βασικός στόχος του δικού μου μαθήματος για την ελληνοαμερικανική κουλτούρα είναι να προβληματιστούν τα παιδιά για τη γλωσσική, εθνική, φυλετική ταυτότητα στην Αμερική μέσα από την οπτική γωνία της ελληνικής περίπτωσης. Χρησιμοποιώ τους Ελληνες ως πύλη εισόδου σε αυτά τα ζητήματα. Στις ΗΠΑ, η ελληνική κοινότητα ανθίσταται ιδιαίτερα στην αφομοίωση, χωρίς όμως να παραμένουμε κοινωνικό περιθώριο. Εχουμε ιστορία σε βάθος χρόνου, κάτι που βοηθάει ιδιαίτερα όταν εξετάζουμε θέματα παράδοσης».
Η συζήτηση έρχεται αναπόφευκτα στις ριζοσπαστικές μεθόδους διδασκαλίας, όπως το YouΤube ή βίντεο με stand up comedy:
«Στην Αμερική, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε το μάθημά μας ενδιαφέρον, να αφουγκραζόμαστε τα νέα δεδομένα της παιδαγωγικής. Στην Ευρώπη, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις νεοελληνιστών που, ακολουθώντας την πεπατημένη, διδάσκουν τον κανόνα της γραμματείας μας, από τον “Ερωτόκριτο” του Κορνάρου μέχρι τον Σολωμό και τον “Ερωτικό Λόγο” του Σεφέρη. Εχουν καταφέρει έτσι να χάσουν το φοιτητικό ενδιαφέρον και να συρρικνώσουν το κοινό τους. Στις ΗΠΑ, για να επιζήσει ένα μάθημα πρέπει να έχει φοιτητές, άρα πρέπει ο διδάσκων να βρει τρόπους να το κάνει ελκυστικό, ζωντανό και όχι απλώς να ακολουθεί τη διδακτέα ύλη. Αν ξεκινήσεις από τον Ερωτόκριτο, την Αναγέννηση, θα διδάξεις σε μια άδεια αίθουσα και του χρόνου το μάθημα θα έχει καταργηθεί».
Προσφορά και ζήτηση
Αρα, φταίνε οι Ευρωπαίοι που τα νεοελληνικά καταργούνται;
«Τα πανεπιστήμια βεβαίως δεν είναι ανθελληνικά, απλώς λειτουργούν με ορισμένους κανόνες προσφοράς και ζήτησης. Πολλοί συνάδελφοι, αντί να μάθουν να επικοινωνούν με τους δεκαοκτάχρονους, να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό για να προσελκύσουν νέους φοιτητές, πάνε στην Ελλάδα και ζητούν απίστευτα ποσά από υπουργεία και ιδρύματα.
Το ελληνικό κράτος γνωρίζει καλά εδώ και χρόνια σε τι ανοδική ή καθοδική πορεία είναι τα προγράμματα. Δυστυχώς, δίνει σε όλα περίπου την ίδια οικονομική ενίσχυση, και σε όσα είναι σε κρίση παραπάνω. Μήπως τα χρήματα αυτά έπρεπε να δοθούν στα προγράμματα που κάνουν αποδεδειγμένα δημιουργική δουλειά; Επιπλέον, θα έπρεπε να μας στέλνουν κάθε χρόνο οπτικοακουστικό υλικό, που δεν στοιχίζει τίποτα, από το “Δέκα” του Καραγάτση που προβλήθηκε πρόσφατα έως παλιές θεατρικές παραστάσεις».
«Μετά τη χούντα δεν υπήρξε αυτοκριτική»
Ρωτάμε τον Βασίλη Λαμπρόπουλο αν η πνευματική κατάρρευση ήταν ένας λόγος που η Ελλάδα οδηγήθηκε στη σημερινή οικονομική κρίση.
«Κάτι στράβωσε στα χρόνια της χούντας. Η πνευματική αντίσταση ούτε σθεναρή ήταν ούτε έγκαιρη. Πόσο γρήγορα κάποιοι που ευαγγελίζονταν αλλαγές έβαλαν την ουρά στα σκέλια! Εξατμίστηκε η δυναμική του 1965 και του 1966. Ο αντιστασιακός λόγος εναντίον των συνταγματαρχών δεν ήταν αρκετά ριζοσπαστικός, κατέφυγε σε ευκολίες, πατριδοκαπηλία, φονταμενταλισμό. Η γενιά μου βρέθηκε να τραγουδάει αντάρτικα ενώ άκουγε Μπιτλς. Η Ελλάδα είχε Γληνό και Ζαχαριάδη, ούτε Τρότσκι ούτε Γκράμσι. Είχε τον Καστοριάδη και τον Πουλαντζά, που όμως έζησαν αλλού. Μετά τη χούντα δεν υπήρξε αυτογνωσία ούτε αυτοκριτική. Περάσαμε αυτήν την επτάχρονη ταπείνωση, αλλά τι μάθαμε; Αντιθέτως, επικράτησε η τάση “τι θα κερδίσω εγώ για το ξύλο που έφαγα από την ΕΣΑ”. Πλήρης εξαργύρωση των αγώνων με θέσεις σε κρίσιμα πόστα. Ο αντιστασιακός ναρκισσισμός της περιόδου 1971 - 74 κρατάει μέχρι σήμερα, διότι κανείς από αυτούς τους ανθρώπους δεν έχει αποσυρθεί αλλά μονοπωλούν όλες τις θέσεις, στην πολιτική, στη δημόσια ζωή, στα πανεπιστήμια».
Κερδίζω πόντους και τη συμπάθεια συνομηλίκων μου
Γιατί μαθαίνω ελληνικά. «It’s fun!» απαντά συνοπτικά η Σάρα Τρέιβορ από την τάξη του Παναγιώτη Παφίλη και δεν έχει καμιά σχέση με την Ελλάδα. «Οταν είπα στους γονείς μου ότι κάνω νέα ελληνικά, κατσούφιασαν. Μου είπαν “άντε να μάθεις κάτι χρήσιμο όπως τα ισπανικά”. Εμένα όμως το να μαθαίνω ελληνικά με κάνει να νιώθω ξεχωριστή από τα υπόλοιπα παιδιά».
«Μαθαίνω ελληνικά, γιατί όλοι οι άλλοι μαθαίνουν ισπανικά και ήθελα να αποστασιοποιηθώ. Οι γονείς μου είναι από τη Σκανδιναβία, αλλά βρήκαν πολύ κουλ την απόφασή μου να μάθω μια τέτοια γλώσσα, αν και σπουδάζω βιοχημεία», λέει ο Κρις Γουόλτερς. «Οταν λέω στους συνομηλίκους μου ότι έχω γραφτεί στα νέα ελληνικά, κερδίζω πόντους στη συμπάθειά τους. Το πρόβλημα είναι η εξάσκηση». Ο Αντι Σνόου που σπουδάζει ιστορία κάνει μαθήματα ελληνικών, γιατί του χρησιμεύουν στην ετυμολογία και στην κατανόηση των εννοιών. «Εκτός αυτού, όλα τα παιδιά που κάνουν ελληνικά έχουμε γίνει μια παρέα και δεν θέλω να τους χάσω. Δεν έχω κανένα Ελληνα συγγενή για να μιλάω μαζί του, αλλά τώρα πια έχω Ελληνες φίλους. Η γραμματική σας είναι δύσκολη, δεν “παίζεται”».
Ο εβραϊκής καταγωγής Στίβεν Σνάιντερ φοίτησε στο Μπρονξ σε ένα από τα ελάχιστα αμιγώς αμερικανικά σχολεία στις ΗΠΑ όπου διδάσκονται νέα ελληνικά. «Μου φαινόταν μια γλώσσα αστεία και ενδιαφέρουσα, πιο χαλαρή από τα γαλλικά. Η μαμά μου μού έκανε πλάκα και με ρώταγε αν μάθαμε τίποτα για τη φέτα. Αμα θέλω να κάνω εξάσκηση, πάω σε εστιατόρια στην Αστόρια, είμαι Νεοϋορκέζος. Το να μαθαίνεις ελληνικά, σε βοηθάει να μάθεις όποια άλλη γλώσσα θέλεις».
Της Μαργαριτας Πουρναρα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου