ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΠΑΘΟΥΣ

Η ψυχολογία ενός καρκινοπαθούς είναι ένα δύσκολο θέμα, με το οποίο δεν είμαστε εξοικειωμένοι. Ο Θανάσης Μπαζίνης, ψυχίατρος, με πολυετή εμπειρία στην ψυχοθεραπεία ασθενών με καρκίνο, μας εισάγει μέσα από το βιβλίο του στα βασικά στάδια, βοηθώντας μας έτσι στην κατανόηση και την καλύτερη διαχείριση.

Ο καρκίνος είναι μια πολύπλευρη και πολυδιάστατη νόσος η οποία, αν και πλέον ιάσιμη σε ορισμένα στάδια και τύπους, εξακολουθεί να τρομάζει τον κόσμο. Αυτό από μόνο του καθιστά την ψυχική πραγματικότητα ενός ασθενούς εξαιρετικά επιβαρυμένη, μα και και πολυπρόσωπη ταυτόχρονα.
Πολλές φορές ο ασθενής στην προσπάθειά του να βρει έναν τρόπο να βοηθήσει ο ίδιος τον εαυτό του, αναρωτιέται αν έφταιξε ο ίδιος, αν ευθύνεται εκείνος για την κατάστασή του. Με τη βοήθεια του ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή Σάββα Σαββόπουλου έχουμε εξετάσει σε άρθρο μας  αν ο καρκίνος είναι μια νόσος της ψυχής. Αυτή τη φορά, με τη βοήθεια του βιβλίου Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση του καρκινοπαθούς, του νευρολόγου - ψυχίατρου Θανάση Μπαζίνη (εκδ. Αρμός), θα αναζητήσουμε τα στάδια, τους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας, μέσα από τους οποίους περνάει ένας καρκινοπαθής, ώστε να μπορέσουμε να τον κατανοήσουμε καλύτερα.
Ψυχολογία καρκινοπαθούς: Μια γενική εικόνα
Μία πολύ συνηθισμένη στάση ενός ασθενούς που έχει και ψυχοθεραπευτική υποστήριξη είναι η ανάπτυξη μιας αμυντικής, μεταβιβαστικής σχέσης με τους γιατρούς. «Καλός γιατρός» μπορεί να είναι ο ψυχίατρος, ο ψυχοθεραπευτής ή ο ψυχολόγος και «κακός γιατρός» ο ογκολόγος, ο ακτινοθεραπευτής και ο χειρουργός.
Καλός είναι εκείνος που του χορηγεί την ενδεδειγμένη αγωγή για να τον διατηρήσει στη ζωή και κακός ο κύριος υπεύθυνος των παρενεργειών μιας δύσκολης θεραπείας, όπως είναι η χημειοθεραπεία. Η εξιδανίκευση από τη μία και η ανάγκη να εκφραστεί ο θυμός και το αίσθημα της αδικίας από την άλλη είναι απολύτως φυσιολογικά και δικαιολογημένα σε έναν άνθρωπο που έρχεται αντιμέτωπος με μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια.
Όσον αφορά τη διαδικασία αντιμετώπισης μιας απειλητικής για τη ζωή ασθένεια, έχουν καταγραφεί 4 εξελικτικά στάδια. Ποια είναι αυτά και πώς η γνώση τους μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε έναν καρκινοπαθή; 

Χρησιμοποιώντας κάποια επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο, προσπαθούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα.
Πρώτο στάδιο: Η άρνηση
Είναι ένας μηχανισμός που δίνει χρόνο στο άτομο να προσαρμοστεί στα δεδομένα της ασθένειας, λίγο μετά όμως αποτελεί τροχοπέδη στην αποδοχή και αντιμετώπισή της. Πολύ συνηθισμένες είναι οι εκλογικεύσεις-αρνήσεις που εκφράζονται με λόγια και στάσεις όπως: «Δεν μπορεί να αφορά εμένα, κάποιο λάθος έγινε στη διάγνωση. Όλα είναι υπό έλεγχο». Μοιάζει ο ασθενής σα να μη θέλει να ξέρει αυτά που γνωρίζει.
Ο Freud υποστηρίζει ότι στο ασυνείδητο ο καθένας μας είναι πεπεισμένος για την αθανασία του. Επιπλέον, η κλασική ιατρική εκπαίδευση δεν εντάσσει τον θάνατο στη διαδικασία της εξέλιξης της ανθρώπινης φύσης. Αποφεύγεται η χρήση της επίμαχης λέξης «πέθανε», επειδή ο θάνατος εξισώνεται με την ανυπαρξία. Είναι αδιανόητο να φανταστούμε τον θάνατό μας.
Από την άλλη πλευρά, η άρση της άρνησης σημαίνει αποδοχή και συνειδητοποίηση της οδυνηρής θέσης που βρίσκεται, με το ενδεχόμενο ο ασθενής να παραιτηθεί από κάθε επιθυμία για συνέχιση της ζωής. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο να γκρεμίσουμε το οικοδόμημα της άμυνας-άρνησης του ασθενούς.

Δεύτερο στάδιο: Η περίοδος του θυμού και της αντίδρασης
Η ασθένεια από τη φύση της ανακινεί στην επιφάνεια άλυτες συναισθηματικές καταστάσεις του παρελθόντος . Ο θυμός, όταν απευθύνεται στους συγγενείς μπορεί να δηλώνει: «Μην ξεχνάτε, είμαι ζωντανός, ακόμη δεν έχω πεθάνει».
Ο φθόνος, συνειδητός ή ασυνείδητος, για τους άλλους που θα συνεχίσουν να ζουν, δημιουργεί έντονα συναισθήματα στους ασθενείς που αδυνατούν να τον εμπεριέξουν με αποτέλεσμα να τον προβάλλουν στο οικογενειακό και νοσηλευτικό περιβάλλον.

Τρίτο στάδιο: Η περίοδος της διαπραγμάτευσης
Αυτή η περίοδος επιτρέπει μια αρχική - μερική αποδοχή της ασθένειας. Όλες οι ενδείξεις οδηγούν στην πραγματικότητα των στοιχείων της νόσησης. Αυτό που συμβαίνει δεν μπορεί να ακυρωθεί και ο ασθενής αρχίζει να συμβιβάζεται με την ιδέα της ασθένειας.
Εδώ μπορεί να παρατηρηθεί ένα είδος διαπραγμάτευσης από τον ασθενή προς την ανώτερη αρχή για ετεροχρονισμό της ημερομηνίας, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. 

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ένα παράδειγμα: 

- «Γιατρέ μου, δεν μπορώ να πεθάνω τώρα που έχω τον γάμο της κόρης μου...»
Ανάμεσα στο άγχος της ζωής και το άγχος του θανάτου, σε αντιδιαστολή με την οπισθοδρόμηση και τη συγχώνευση, οι άνθρωποι πηγαινοέρχονται δαπανώντας ολόκληρη τη ζωή τους.

Τέταρτο στάδιο: Η αποδοχή και η κατάθλιψη
Είναι η περίοδος που ο ασθενής αποφεύγει τις συναναστροφές και επιλέγει την ησυχία και την απομόνωση. Είναι ο τρόπος του να απομακρυνθεί βλέποντας τον επερχόμενο αποχωρισμό από αγαπημένα πρόσωπα και αντικείμενα. Η επίπτωση της ασθένειας τού προκαλεί άγχος και αμφιθυμία, με ερωτηματικά και αντικρουόμενα συναισθήματα. 
Όμως ο προπαρασκευαστικός θρήνος έχει αρχίσει. 

Την αρχική αντίδραση του σοκ και της ανησυχίας διαδέχεται η συνειδητοποίηση της απώλειας και της θλίψης που γίνονται αιτίες απομόνωσης και εσωστρέφειας. Οι σκέψεις εστιάζονται σε εσωτερικές ενασχολήσεις και αποδεσμεύονται από εξωτερικά ερεθίσματα. Δεν υπάρχουν οι άλλοι, μόνο ο εαυτός.

Τι πρέπει να ξέρουμε για την αντιμετώπιση ενός τέλους
Σύμφωνα με τον κ. Μπαζίνη, ο οποίος έχει υποστηρίξει ψυχοθεραπευτικά επί σειρά ετών καρκινοπαθείς σε δημόσια νοσοκομεία, η πνευματικότητα και η πίστη μπορεί να βοηθήσουν.

• Η επίγνωση του γεγονότος ότι η ίδια η προσωπική μας ζωή έχει ένα τέλος, μας τρομάζει λιγότερο αν αποδεχτούμε ότι αποτελούμε μέρος ενός ευρύτερου κοσμικού σύμπαντος, το οποίο εξελίσσεται εις το διηνεκές.

• Η στροφή προς την πνευματικότητα και το θείο είναι μια επιλογή που ηρεμεί τον πάσχοντα, προσφέροντάς του ελπίδα, προοπτική και λύσεις για να πραγματοποιήσει το πέρασμα. Η αθανασία της ψυχής σε αντίθεση με τη φθορά και την παροδικότητα του υλικού σώματος είναι αυτή που απελευθερώνει.

• Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο σπόρος του θανάτου που ελλοχεύει σε κάθε ασθένεια λειτουργεί ως έναυσμα για την επαναξιολόγηση της ζωής. 

Βιβλίο: ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΠΑΘΟΥΣ - Εκδόσεις Αρμός